अडिटरको काम
मेघराज ज्ञवाली
संघर्ष नापे तौलेर हुँदो रहेनछ । कहीले कहींका संघर्षले नेतृत्वगर्ने ब्यक्ति लाई मात्रै नभै पुरै पार्टी संगठन लाई पनि तहसनहस पार्दो रहेछ र कहीले कहींको संघर्षले आफूले सोंचे भन्दा धेरै राम्रो परिणाम पनि ल्याएर पार्टी लाई आम जनताका माझमा लोकपृय बनाउदो रहेछ । संघर्षमय जीवनको लामो यात्रा बाट के ज्ञान भयो भने नेतृत्वगर्ने ब्यक्तिको नियत भने ठिक हुन पर्दो रहेछ । अन्यायमा परेकी किशोरीले न्याँय नपाएको मुद्दा शुरुमा नेकपा माले समर्थित महिलाले उठाएको भए पनि उनीहरू, आन्दोलमा जाँने बेलामा अलग भए । त्यसकारण नेकपा चौम र मालेले संयुक्तरूपमा गर्ने भनेर बनायेका आन्दोलनका कार्यक्रम चौमले मात्रै सञ्चालन गर्न पर्ने भयो । यस बारेमा नीर्णय गर्न नेकापा चौमको कपिलवस्तुको जिल्ला पार्टीको सचिवालयको बैठक बोलाईयो । संघर्षमा जाँन पर्ने भए पछि सचिवालयका केही साथीले बाहना बनाएर बैठकमा नआई संघर्ष बाट भागने काम गरे । सचिवालयको बैठकमा बहुमत सदस्य जूटेर संघर्ष गर्ने नीर्ण गरियो । त्यो आन्दोलका कारणले मुना समेत आधा दर्जन महिलाहरू पकडाउमा परे, मलाई पकडाउ गर्न वारण्ट काटियो । घरमा साना साना केटा केटी मात्रै । केही सयमत हाम्रो परिवारको कन्तविजोग भयो । त्यस्तो अवस्था आए पछि आन्दोल बाट भागेका सथीहरूले तुरुन्त जिल्ला पार्टीको बैठक बोलाएर, “हामीले आन्दोलन गर्ने अवस्था छैन भन्दा भन्दै, मेघराज कमरेडले जबरजस्ती अफना पदको दुरुपयोग गर्दै आन्दोलन गर्न दबाब दिदा जिल्लामा पर्टी लाई ठूलो घाटा भयो” भन्ने एउटा मात्रै निर्ण गरेर पार्टीको हेड क्वाटरमा पठाएछन ।
गोखपुरको गोरखनाथ मन्दिरको चारैतीर मुसलिमहरूको बाहुल्यभएका टोलहरू छन र ती टोलमा बस्नेमुसलमानहरू सबैका घरमा घरेलु कपडा बुन्ने तानभएका कारणले ती मोुहल्लाहरू लाई जुलाहा टोल या जूलाहा हरूको मोहल्ला पनि भन्ने गरिन्थ्यो । नेकपा चौमको केन्द्रीय कार्यालय तिनै जूलाहा वा बुनकर हरूको फोहोरो जमुनैबाग भन्ने मोहल्लामा थियो । पार्टीले इण्टरनेशनल पब्लिकेशन नामको एउटा ठूलो संस्था चलाएको थियो । इण्टरनेशनल पब्लिकेशनले विश्वनेपाली नाम गरेको हिन्दी पत्रिका प्रकाशन गर्नुका साथै लाखौका मार्कस बादी साहित्यको दोकान सञ्चालन गरेको थियो । नेपालका साथै पूर्वोत्तर भारतमा समेत मार्कबादी साहित्य प्रचार प्रसार गर्ने उद्देश्यले खोलिएको इण्टरनेशनल पब्लिकेशनमा सयौ पार्टी कार्य कर्ताले लगानी लगाएका थिए । शुरु शुरुमा नाफामा चलेके भए पनि पछि पछि इण्टर नेशनल पब्लिकेशनमा घाटाहुँन थालेका कारणले मलाई अडिट गर्न भनेर पार्टीले बोलाई रहेको थियो वारण्ट भए पछि म सोझै हेडक्वाटरमा गए । अडिट गर्न भन्दै । म गएको एकहप्ता भित्रै कपिलवस्तुुमा आन्दोलन गर्दा गिरफतार भएका महिलाहरू लाई छाडिदिएछ र कमला भुसाल र सवित्री गुरुङ्ग पनि गोरख पुर पुगे । त्यसको केही दिन पछि लुम्बिनी अञ्चलाधीशले हाम्रो राजकाज मुद्दा हराई दिए पछि अरु साथीहरू पुनराबेदनका लागी पोखरा तिर लागेछन तर देव राज पौडेल पुनराबेदन गर्ने तर्फ नलगेर गोरख पुर आई पुगे । मोहन बिक्रम सिंहको कार्य शैली मात्रै होइन रहन सहन बस उठ समेत रहस्यमय हुन्थ्यो । उनी बस्ने थाउका बारेमा उपल्ला तहका नेताहरू लाई पनि थाहा हुँदैन थियो । मोहन बिक्रम सिंह बस्नेठाउँका बारेमा कसै लाई थाह नभए पनि उनी खान भने हेडक्वाटरमा आउथे । हेडक्वाटरमा चित्रबहादुर केसी थिए र कार्यालय ब्यबस्थापन गर्ने भनेर एक जाना गोर्खा तीरका कदम भन्ने थिए । सायद उनीको नाम राजेन्द्र श्रेष्ठ थियो । एका तीर कपिलवस्तुका मान्छे एका एक हेडक्वाटरमा आएर भोरिनु आर्का तर्फ कपिलवस्तुको जिल्ला पार्टीले मेरा बिरुद्घ जिल्ल बिगारो भन्ने नीर्णय हेडक्वाटरमा पठाउने काम भए पछि चित्रबहादुर केसीले ममाथि गम्भीर आरोप लगाएर जिल्लामा बुजन जान पर्छ भन्न थाले । म बेफिक्री भएर पार्टीले दिएको जिम्मे बारी पुरा गर्न लागीरहें । किनकि मलाई पूर्ण बिश्वाँस थियो अन्यायमा परेकी किशोरी लाई न्याय दिलाउन आन्दोलन गर्नु कुनै गल्ती थिएन । तर पनि अन्तमा पार्टी हेडक्वाटरले चित्रबहादुर केसी लाई मेरा बिरुद्घ कपिलवस्तुको जिल्ला पाटीले लगाएको आरोेपको छाबिन गर्न कपिलवस्तु पठाउने भयो ।
कुनै पनि संघ संस्था, सरकार, परिवार यहाँसम्मकि ब्यक्तिगत जीवनको सफतलाका लागी अर्थिक पक्ष सबल हुँन अनिबार्य हुन्छ । आर्थिक पक्ष सबल हुँनु भनेको केबल धनसम्पत्ति धेरै हुँनु मात्रै होईन । आर्थिकपक्ष सबलहुँनु भनेको आफूसित भएको पूजिको राम्रो लेखाजोखा राखनुु,अनाबश्यक खर्च बाट बचनु आय ब्ययको बैज्ञानिक योजना बनाउनु पनि ज्यादै हत्वपूण पक्षहो सबल अर्थिक पक्षका लागी ।
मैलेत विद्यालयमा पनि लेखा पढाउने हुँदा मेरो अडिट सम्बन्धी ज्ञान ताजै थियो । पार्टी हेडक्वाटरको स्टाफ भएर बसेका कदम अर्थात राजेन्द्र श्रेष्ठले पनि एम कम सम्म पढेका रहेछन । त्यस कारण हामी दुबै जानाले इण्टरनेशनल पब्लिकेशनको अडिट गर्न थाल्यौं । इण्टरनेशनलपब्लिकेशनको नत खरिद पुस्तिकानै ब्यबस्थित थियो न बिक्री पुस्तिका । डे बुक पनि ब्यस्थित थिएन । सबै शेरहोल्डरहरूको नाम समेत उल्लेख थिएन । कस्को कति पैसा लगानी छ भन्ने समेतको लेखा ठिक थिएन । त्यस्कारण लगभग दुई महिना जति कडा मिहनेत गरेर हामीले सर्ब प्रथम इण्टर नेशनल पब्लिकेशनको हिसाब लाई दोहो लेखा प्रणली अनुसार तयार पा¥यौ । त्यस पछि मात्र लेखा परिक्ष्णको काम शुरु भयो । हुँदो केरहेछ भने पार्टीका प्रभाव शाली नेताहरू जिल्ला जिल्लामा पार्टीको काम गर्न जाँदा इण्टर नेशनल पबिलकेशनका बारेमा कुरा चलाउँदा, पाटर्लेी यति महत्व पूर्ण कामगर्दै रहेछ भन्दै आफनो गक्षेअनुसारको रकम इण्टर नेशनल पब्लिकेशनको शेयरमा लगानी गर्दा रहेछन र नेता लाई रकम दिएर पठाउँदा रहेछन समर्थक र कार्यकर्ताले । नेताहरूले शेयरको रकमलाई समेत लेवि जस्तै खर्च गरेर रकम बिनाको आमदानीको हिसाव पब्लिकेशनको खातामा आमदानी भनेर लेखाउँदा रहेछ । नेताहरूले संगठन गर्न जाँदा पबिलकेशन बाट पुस्तक उधारोमा लगनेर उठेको पैसा आफूले खर्च गर्नेै आफूले लगेकाकिताव नबिकेका जति स्थानीय पार्टी लाई दिएर छाडने गर्दा रहे छन । हिसाव छानबीन गर्दै जाँदा मोन बिक्रम लगाएतका केन्द्रीय नेताहरूले किताव लगेर पैसा नतिरेको लाखौ रकम हुँन आयो । ज जसका नाममा रकम बक्यौता देखियो उनीहरू लाई पब्लिकेशनको रकम चुक्ता गर्न पत्र दिंदा हामीले खाए मासेको होईन पार्टीको काममा खर्च भएको रकम हामीले काहाँ बाट तर्निे भनेर हिसाब मिलाउ भनेर रिसाउन थाले मसित । अन्तमा इण्टर नेशनल पब्लिकेश सित न कितावनै बचेका थिए न पैसा थियो । थियोत उसले अन्य पब्लिकेशन सित उधारो पुस्तक ल्याएको ऋण । अडिटको परिणाम हेरे पछि मोहन बिक्रम सिंहले पार्टीर क्रान्तिका लागी प्रकाशनको महत्व सम्झाँउदै पुनः पार्टीका कार्यकर्ता र समर्थक सित इण्टरनेशनल पब्लिकेशनका लागी शेयर रकम उठाउने योजना बनाए तर दोस्रो पटकको योजना सफल हुँन सकेन । पार्टी भित्रको बिबाद भूस भित्रको आगो जस्तै सल्कि सके थियो । मूल कुरा पार्टी प्रति आम कार्य कर्ता र समर्थकको अबिश्वास शुरु भएको थियो । शेयरको कुरात परै जाोस पार्टीको लेवि उठन पनि बन्द भएको थियो यसकारण अन्ततः इण्टर नेनल पब्लिकेशन चल्न सकेनर बन्द भयो ।
इण्टरनेशनल पब्लिकेशनको अडिट गर्दा जेजस्तो परिणाम देखियो त्यति बेला मैले त्यसको जिम्मेबार अल्पमत पक्षहो भन्ने बुजे तर २०४६ सालल पछिको राजनीतिक घटनाक्रम र कुनै पनि पार्टीको सरकार सफल नभएको देखदा, आज आएर नेपालमा किन कुनै पनि पार्टीको सरकार सफ हुँन सकेन भनेर सुक्ष्म अध्यन गर्न सम्बत् २०४० तिर फर्केर इण्टर नेशनल पब्लिकेशनको अडिटको परिणाम बाट शुरु गर्न थाले । मालेमा बादका ब्याख्याता विद्वानहरू, नयाँजाजनबादको सपना जनतामा बाँटनेहरू, राजनीति दर्शन र मार्कस वादी अर्थतन्त्रका बाचकहरू, यस सम्बन्धमा दर्जनो पुस्तक लेखनेहरूको वास्तविक क्षमता भनेको एउटा पब्लिेकेशन पनि सञ्चालन गर्न नसक्ने रहेछ । वास्तवमा इण्टर नेशनल पब्लिकेशन चल्न नसेको पार्टीका नेताहरूमा सञ्चालन गर्न सकने क्षमता नभएर रहेछ । यदि इण्टर नेशनल पब्लिकेशन लाई सफलता पूर्बक चलाउन सकेको भए बाम पन्थी साहित्यको नेपालमात प्रचार गर्न सजिलो हुन्थ्योनेै भारतको उत्रप्रदेशको पूर्ब उत्तरमा पनि त्यसको प्रभाव पर्ने थियो । जसरी इण्टर नेशनलको पब्लिकेशनको आर्थिक कारोबार लाई नेताहरूको अयोग्यता, असक्षमता र गैर जिम्मेबाराना पनले तहस नहस पारेको थियो त्यसरीनै त्यतिबेलाका कतिपय नेताहरूको समूह लाई समयचक्रले सत्तामा पुराए पछि देशको अर्थतन्त्र लाई समेत तहस नहस बनाए । यो भन्दा पछिाडी पुगेर नेपालको प्राजातान्त्रिक आन्दोलनको इतिहासको अध्यन गर्दा आन्दोलनको केबल एउटा पाटोको मात्रै बडाई चडाई प्रचार गरिएको पाईन्छ । त्योहो नेपाली काङ्ग्रेसले रााणाशासनका बिरुद्घ आन्दोलन गरेर नेपालमा प्रजातन्त्र ल्यायो । यही प्रचारका भरमा २००७ साल देखि २०७८ साल सम्मको शासन कालको गणना गर्नेहो भने नेपालमा कुनैन कुनै रूपमा धेरै समय ँ नेपाली काङ्ग्रेस सरकारमा महत्व पूर्ण भूमिकामाछ र सरकारमा हुँदा प्रत्यक पटक नेपाली काङ्ग्रेसले कुनैन कुनै राष्टघाती सन्धी संझौता गरेर नेपनलको राष्टीय स्वभिमानमा आँच पुराउने काम गरेकोछ भने नेपाल र नेपाली जनताका पक्षमा समझने लायक कुनै काम गर्न सकेको छैन । विश्वको प्रथम कोटीको नेताको गणनाा पर्ने विश्वेश्वर प्रसाद कोईराला जस्ता नेताले नेतृत्व गरेको र नेपालको प्रजातान्त्रिक आन्दोलनको नेतृत्व गरेको नेपाली काङ्ग्रेस जस्तो पार्टीले सत्तामा पुगने बित्तिकै कुनैन कुनै राष्टघाती संझौता गर्ने र नेपाली जनताको पक्षमा कुनै पनि राम्रो काम गर्न नसकनुका करण के केहुन यस बारेम सतही रूपमा नेपाली काङ्ग्रेसको बिरोध भए पनि गहीराईमा पुगेर इतिाहासको अध्यन गर्ने काम भएनकि ?
नेपाली काङ्ग्रेस लाई आर्को पाटो बाट बुजदा, नेपाली काङ्ग्रेस पार्टीका पहिलो पिडीका नेताहरूमा धेरै जसो राँणा शासनका अलि उपल्लातहका कर्मचारीका सन्तान थिए । संसारका अधिकांश राजतन्त्रको इतिहास सत्ताका लागी जाल झेल षडयन्त्र र आफनै बन्धुत्याको घीन लाग्दो जस्तै नेपालको पनिछ । कोत हत्या काण्ड, भण्डार खाल हत्याकाण्ड, अलौ हत्या काण्ड र पछिल्लो पटक भएको नारायण हिटी राजदरबार हत्याकाण्ड यसका उदाहरणहुन । राँणाहरू सन्की शासक थिए । सनकको भरमा नीणर्य गर्द थिए । सनकका भरमा आफना भाइ भारदारको हत्या गर्न पछि नपर्ने शासकले कर्मचारी लाई पनि शङ्काका भरमा दुख दिनु स्वभाबिकनै थियो र दिए पनि । राँणहरूले दुख दिएका र देश निकाला गरिदिएका कर्मचारीका सन्तानहरू भारत नीबार्सनमा बस्दा, भारतको स्वतन्त्रा संग्राममा भाग लिदा लिदै भारतका नेताहरूको सहयोग, समर्थन र नीर्देशनमा नेपालको राँणा शासन बिरोधी आनदोलन लाई संगठित गरे । अङ्ग्रेजको बैशाखीमा उभिएको नेपालको राँणा शासन अङ्ग्रेज भारत बाट जाँने बित्तिकै सजिलै सित ढल्यो र नेपाली काङ्ग्रेसमय भयो नेपाल । तर नेपाली काङ्ग्रेस आफना खुट्टामा उभिन सकेन भारत सरकारको बैशाखी टेकेर उभिदा नेकाको सरकार पटक पटक असफल हुँदै आयो । आज पनि नेपाली काङ्ग्रेस कुनैन कुनै बिदेशीको बैशाखी नटेकीकन उभिन सक्दैन । नेपाली काङ्ग्रेस जन्मदानै डूडो जन्मेका कारणले होला यो पार्टी आज पनि आफना खुट्टामा उभिन सकेको छैन ।
समस्याको बास्तबिक पहीचान गरेर समाधानका उपाए खोजेको भए बितेका सत्तरी बर्षमा नेपाल पनि बिकसित राष्ट हुनसक्ने थियो तर सत्ताका सञ्चालकहरूले समस्याको पहीचान नगरी समाधानको बाटो खोजदा नेपाल आज यो दैनीय अबस्थामा पुग्यो । सन् १८१६ को सुगौली सन्धी पशचात नेपालको मूलभूत समस्यानै राष्टीय स्वाधीनता, सर्बभौम सम्प्रभूताको रक्षा र बिदेशी हस्तक्षेपको अन्त गर्नु थिए र आज पनि ती समस्या ज्यौंका त्यौं छन । दोस्रोमा नेपालमा उपलबध प्राकृतिक साधन श्रोतको सदुपयोग गरेर देशमा अर्थिक सम्बृिृद्घ प्राप्त गरेर जनता लाई सुखी बनाउने थियो र अहीले पनि यो छ । तर नेपाली काङ्ग्रेसले नेपालका मूलभूत समस्या प्रति कुनै ध्यान नदिएर भारतका नेताहरूको इशारामा प्रजातन्त्रका नाम राँणा शासन हटाउने एक सूत्रीय नाराका साथ आन्दोलमा उत्रेर त्रीपक्षिय दिल्ली संझौता द्वारा नेपालको सत्तामा पुग्यो । नेपाली काङ्ग्रेस सत्तामा पुगे पनि नेपाली जनताले नेकाको सरकार लाई आफनो सरकारभनेर स्विकार गर्ने अवस्था भएन । किनकि नेपाली जनताले बिदेशी हस्तक्षेप बाट मुकित चाहेका थिए र आज पनि चाहन्छन तर नेपाली काङ्ग्रेसले आफू सत्तामा पुगन भातको सम्पूर्ण उपनिवश बादी नीति लाई स्विकार गरेको थियो आज पनि नेकाको चरित्रमा कुनै परिवर्त आएको छैन । यसको पछिल्लो उदाहरणका रूपमा एमसीसी काण्डलाई लिन सकिनछ । एमसीसी प्रकरणमा नेपाली काङ्ग्रेसका नेताहरू सर्बाङ्ग नाङ्गा भएकाछन । हुनत यस प्रसङ्गमा अफू लाई कम्युष्टिहुम भन्ने पनि त्यत्तिकै नङ्गिएकाछन । तर पनि नेपाली जनतले बुजन पर्ने कुरा केहो भने नेपालमा जति पटक राष्टघाती सन्धी संझौता भएका छन त्यति पटकनै सरकाको नेतृत्व नेपाली काङ्ग्रेस पर्टीले गरेकोछ । मनमा शङ्का हुन्छ कतै नेपाली काङ्ग्रेसको जन्म राष्टघात गर्ने उद्देश्यका लागी मात्रैत भएको होईन भनेर । नेपालमा संस्थागत भ्रष्टाचारको बिषयहोस या नीतिगत भ्रष्टाचारको शुवात, पुलिस प्रशासन लाई राजनीतिक करण गर्ने कुराहोस या राजनीतिक गुण्डा गर्दीकोको कुरा, सत्ता प्रप्तिका लागी बिदेशी सित आत्म समर्पण होस वा राष्टघाती सन्धी सबैको शुरुवात नेपाली काङ्ग्रेसल गरेकोहोर त्यसैको अनुशरण गर्दै सत्तामा पुगन अन्य सबै पार्टीहरूको नेतृत्वले पनि बिदेशीको दलाली गर्न थालेकोछ । नेपालका सबै पार्टीहरूका सत्तामा जसरी पनि पुगने एकसूत्रीयमुद्दा बाहेक अरु कुनै पनि मुद्दा देखिदैनन । अर्थिक, प्रशासनिक आदि अरु सबै मुद्दाहरू बिदेशीले बिभिन्न सहयोगका नाममा तय गरीदिन्छन र यिनीहरूले नेपालमा लागु गर्दछन । जो नेपालको आबश्यकता सित मेल खाँदैनन र असफल हुनछन । यस बारेमा अलि बिस्तृत अध्यन र नुसन्धान हुन जरुरीछ । यहाँत नेपालको राजनीचिक इतिहासको ओझेलमा परेको पाटो तर्फ ध्यानकर्षण मात्रै गर्ने प्रयास गरिएकोहो ।
इण्टर नेशनल पब्लिकेशनको अडिट गर्दा देखिएका समस्या लाई चीरफार गर्दा उक्त बिषयको बिबेचना भएकोहो । शुरुमा कपिलवस्तु बाट वारण्ट भएका साथीहरू पार्टीको केन्द्रीय कार्यलयमा आउँदा समस्य देखने नेताहरू पछि आएर केन्द्रीयकार्याय लाई कपिलवस्तुले पुराएको सहयोगका अँगाडी नतमस्तक हुँन पुगे । उता चित्रबहादुर केसीले पनि कपिलवस्तु पुगेर ममाथि लागेको आरोपको छानबिन गर्दा वास्तवमा त्यो आन्दोलनले नेकपा चौम लाई कपिलवस्तुमा मात्रै होईन रुपन्देहीमा समेत जनस्तर सम्म पु¥याएको थाहा पाए पछि गलत रिपोर्ट दिने आन्दोलन बाट भागेका हरू लाई कार्बाही गर्न पर्ने सुझाव केकामा दिने काम गरे । त्यती बेला कपिलवस्तुमा नेकपा चौम सित आबद्घ महिलाहरूले सिडीओ कार्यालयका अँगाडी धर्ना दिंदा भएको गीरफतारीले नेकपा चौम लाई कपिलवस्तुमा स्थापित गराउन ठूलो मदत मिल्यो ।
अडिटरको काम
मेघराज ज्ञवाली
संघर्ष नापे तौलेर हुँदो रहेनछ । कहीले कहींका संघर्षले नेतृत्वगर्ने ब्यक्ति लाई मात्रै नभै पुरै पार्टी संगठन लाई पनि तहसनहस पार्दो रहेछ र कहीले कहींको संघर्षले आफूले सोंचे भन्दा धेरै राम्रो परिणाम पनि ल्याएर पार्टी लाई आम जनताका माझमा लोकपृय बनाउदो रहेछ । संघर्षमय जीवनको लामो यात्रा बाट के ज्ञान भयो भने नेतृत्वगर्ने ब्यक्तिको नियत भने ठिक हुन पर्दो रहेछ । अन्यायमा परेकी किशोरीले न्याँय नपाएको मुद्दा शुरुमा नेकपा माले समर्थित महिलाले उठाएको भए पनि उनीहरू, आन्दोलमा जाँने बेलामा अलग भए । त्यसकारण नेकपा चौम र मालेले संयुक्तरूपमा गर्ने भनेर बनायेका आन्दोलनका कार्यक्रम चौमले मात्रै सञ्चालन गर्न पर्ने भयो । यस बारेमा नीर्णय गर्न नेकापा चौमको कपिलवस्तुको जिल्ला पार्टीको सचिवालयको बैठक बोलाईयो । संघर्षमा जाँन पर्ने भए पछि सचिवालयका केही साथीले बाहना बनाएर बैठकमा नआई संघर्ष बाट भागने काम गरे । सचिवालयको बैठकमा बहुमत सदस्य जूटेर संघर्ष गर्ने नीर्ण गरियो । त्यो आन्दोलका कारणले मुना समेत आधा दर्जन महिलाहरू पकडाउमा परे, मलाई पकडाउ गर्न वारण्ट काटियो । घरमा साना साना केटा केटी मात्रै । केही सयमत हाम्रो परिवारको कन्तविजोग भयो । त्यस्तो अवस्था आए पछि आन्दोल बाट भागेका सथीहरूले तुरुन्त जिल्ला पार्टीको बैठक बोलाएर, “हामीले आन्दोलन गर्ने अवस्था छैन भन्दा भन्दै, मेघराज कमरेडले जबरजस्ती अफना पदको दुरुपयोग गर्दै आन्दोलन गर्न दबाब दिदा जिल्लामा पर्टी लाई ठूलो घाटा भयो” भन्ने एउटा मात्रै निर्ण गरेर पार्टीको हेड क्वाटरमा पठाएछन ।
गोखपुरको गोरखनाथ मन्दिरको चारैतीर मुसलिमहरूको बाहुल्यभएका टोलहरू छन र ती टोलमा बस्नेमुसलमानहरू सबैका घरमा घरेलु कपडा बुन्ने तानभएका कारणले ती मोुहल्लाहरू लाई जुलाहा टोल या जूलाहा हरूको मोहल्ला पनि भन्ने गरिन्थ्यो । नेकपा चौमको केन्द्रीय कार्यालय तिनै जूलाहा वा बुनकर हरूको फोहोरो जमुनैबाग भन्ने मोहल्लामा थियो । पार्टीले इण्टरनेशनल पब्लिकेशन नामको एउटा ठूलो संस्था चलाएको थियो । इण्टरनेशनल पब्लिकेशनले विश्वनेपाली नाम गरेको हिन्दी पत्रिका प्रकाशन गर्नुका साथै लाखौका मार्कस बादी साहित्यको दोकान सञ्चालन गरेको थियो । नेपालका साथै पूर्वोत्तर भारतमा समेत मार्कबादी साहित्य प्रचार प्रसार गर्ने उद्देश्यले खोलिएको इण्टरनेशनल पब्लिकेशनमा सयौ पार्टी कार्य कर्ताले लगानी लगाएका थिए । शुरु शुरुमा नाफामा चलेके भए पनि पछि पछि इण्टर नेशनल पब्लिकेशनमा घाटाहुँन थालेका कारणले मलाई अडिट गर्न भनेर पार्टीले बोलाई रहेको थियो वारण्ट भए पछि म सोझै हेडक्वाटरमा गए । अडिट गर्न भन्दै । म गएको एकहप्ता भित्रै कपिलवस्तुुमा आन्दोलन गर्दा गिरफतार भएका महिलाहरू लाई छाडिदिएछ र कमला भुसाल र सवित्री गुरुङ्ग पनि गोरख पुर पुगे । त्यसको केही दिन पछि लुम्बिनी अञ्चलाधीशले हाम्रो राजकाज मुद्दा हराई दिए पछि अरु साथीहरू पुनराबेदनका लागी पोखरा तिर लागेछन तर देव राज पौडेल पुनराबेदन गर्ने तर्फ नलगेर गोरख पुर आई पुगे । मोहन बिक्रम सिंहको कार्य शैली मात्रै होइन रहन सहन बस उठ समेत रहस्यमय हुन्थ्यो । उनी बस्ने थाउका बारेमा उपल्ला तहका नेताहरू लाई पनि थाहा हुँदैन थियो । मोहन बिक्रम सिंह बस्नेठाउँका बारेमा कसै लाई थाह नभए पनि उनी खान भने हेडक्वाटरमा आउथे । हेडक्वाटरमा चित्रबहादुर केसी थिए र कार्यालय ब्यबस्थापन गर्ने भनेर एक जाना गोर्खा तीरका कदम भन्ने थिए । सायद उनीको नाम राजेन्द्र श्रेष्ठ थियो । एका तीर कपिलवस्तुका मान्छे एका एक हेडक्वाटरमा आएर भोरिनु आर्का तर्फ कपिलवस्तुको जिल्ला पार्टीले मेरा बिरुद्घ जिल्ल बिगारो भन्ने नीर्णय हेडक्वाटरमा पठाउने काम भए पछि चित्रबहादुर केसीले ममाथि गम्भीर आरोप लगाएर जिल्लामा बुजन जान पर्छ भन्न थाले । म बेफिक्री भएर पार्टीले दिएको जिम्मे बारी पुरा गर्न लागीरहें । किनकि मलाई पूर्ण बिश्वाँस थियो अन्यायमा परेकी किशोरी लाई न्याय दिलाउन आन्दोलन गर्नु कुनै गल्ती थिएन । तर पनि अन्तमा पार्टी हेडक्वाटरले चित्रबहादुर केसी लाई मेरा बिरुद्घ कपिलवस्तुको जिल्ला पाटीले लगाएको आरोेपको छाबिन गर्न कपिलवस्तु पठाउने भयो ।
कुनै पनि संघ संस्था, सरकार, परिवार यहाँसम्मकि ब्यक्तिगत जीवनको सफतलाका लागी अर्थिक पक्ष सबल हुँन अनिबार्य हुन्छ । आर्थिक पक्ष सबल हुँनु भनेको केबल धनसम्पत्ति धेरै हुँनु मात्रै होईन । आर्थिकपक्ष सबलहुँनु भनेको आफूसित भएको पूजिको राम्रो लेखाजोखा राखनुु,अनाबश्यक खर्च बाट बचनु आय ब्ययको बैज्ञानिक योजना बनाउनु पनि ज्यादै हत्वपूण पक्षहो सबल अर्थिक पक्षका लागी ।
मैलेत विद्यालयमा पनि लेखा पढाउने हुँदा मेरो अडिट सम्बन्धी ज्ञान ताजै थियो । पार्टी हेडक्वाटरको स्टाफ भएर बसेका कदम अर्थात राजेन्द्र श्रेष्ठले पनि एम कम सम्म पढेका रहेछन । त्यस कारण हामी दुबै जानाले इण्टरनेशनल पब्लिकेशनको अडिट गर्न थाल्यौं । इण्टरनेशनलपब्लिकेशनको नत खरिद पुस्तिकानै ब्यबस्थित थियो न बिक्री पुस्तिका । डे बुक पनि ब्यस्थित थिएन । सबै शेरहोल्डरहरूको नाम समेत उल्लेख थिएन । कस्को कति पैसा लगानी छ भन्ने समेतको लेखा ठिक थिएन । त्यस्कारण लगभग दुई महिना जति कडा मिहनेत गरेर हामीले सर्ब प्रथम इण्टर नेशनल पब्लिकेशनको हिसाब लाई दोहो लेखा प्रणली अनुसार तयार पा¥यौ । त्यस पछि मात्र लेखा परिक्ष्णको काम शुरु भयो । हुँदो केरहेछ भने पार्टीका प्रभाव शाली नेताहरू जिल्ला जिल्लामा पार्टीको काम गर्न जाँदा इण्टर नेशनल पबिलकेशनका बारेमा कुरा चलाउँदा, पाटर्लेी यति महत्व पूर्ण कामगर्दै रहेछ भन्दै आफनो गक्षेअनुसारको रकम इण्टर नेशनल पब्लिकेशनको शेयरमा लगानी गर्दा रहेछन र नेता लाई रकम दिएर पठाउँदा रहेछन समर्थक र कार्यकर्ताले । नेताहरूले शेयरको रकमलाई समेत लेवि जस्तै खर्च गरेर रकम बिनाको आमदानीको हिसाव पब्लिकेशनको खातामा आमदानी भनेर लेखाउँदा रहेछ । नेताहरूले संगठन गर्न जाँदा पबिलकेशन बाट पुस्तक उधारोमा लगनेर उठेको पैसा आफूले खर्च गर्नेै आफूले लगेकाकिताव नबिकेका जति स्थानीय पार्टी लाई दिएर छाडने गर्दा रहे छन । हिसाव छानबीन गर्दै जाँदा मोन बिक्रम लगाएतका केन्द्रीय नेताहरूले किताव लगेर पैसा नतिरेको लाखौ रकम हुँन आयो । ज जसका नाममा रकम बक्यौता देखियो उनीहरू लाई पब्लिकेशनको रकम चुक्ता गर्न पत्र दिंदा हामीले खाए मासेको होईन पार्टीको काममा खर्च भएको रकम हामीले काहाँ बाट तर्निे भनेर हिसाब मिलाउ भनेर रिसाउन थाले मसित । अन्तमा इण्टर नेशनल पब्लिकेश सित न कितावनै बचेका थिए न पैसा थियो । थियोत उसले अन्य पब्लिकेशन सित उधारो पुस्तक ल्याएको ऋण । अडिटको परिणाम हेरे पछि मोहन बिक्रम सिंहले पार्टीर क्रान्तिका लागी प्रकाशनको महत्व सम्झाँउदै पुनः पार्टीका कार्यकर्ता र समर्थक सित इण्टरनेशनल पब्लिकेशनका लागी शेयर रकम उठाउने योजना बनाए तर दोस्रो पटकको योजना सफल हुँन सकेन । पार्टी भित्रको बिबाद भूस भित्रको आगो जस्तै सल्कि सके थियो । मूल कुरा पार्टी प्रति आम कार्य कर्ता र समर्थकको अबिश्वास शुरु भएको थियो । शेयरको कुरात परै जाोस पार्टीको लेवि उठन पनि बन्द भएको थियो यसकारण अन्ततः इण्टर नेनल पब्लिकेशन चल्न सकेनर बन्द भयो ।
इण्टरनेशनल पब्लिकेशनको अडिट गर्दा जेजस्तो परिणाम देखियो त्यति बेला मैले त्यसको जिम्मेबार अल्पमत पक्षहो भन्ने बुजे तर २०४६ सालल पछिको राजनीतिक घटनाक्रम र कुनै पनि पार्टीको सरकार सफल नभएको देखदा, आज आएर नेपालमा किन कुनै पनि पार्टीको सरकार सफ हुँन सकेन भनेर सुक्ष्म अध्यन गर्न सम्बत् २०४० तिर फर्केर इण्टर नेशनल पब्लिकेशनको अडिटको परिणाम बाट शुरु गर्न थाले । मालेमा बादका ब्याख्याता विद्वानहरू, नयाँजाजनबादको सपना जनतामा बाँटनेहरू, राजनीति दर्शन र मार्कस वादी अर्थतन्त्रका बाचकहरू, यस सम्बन्धमा दर्जनो पुस्तक लेखनेहरूको वास्तविक क्षमता भनेको एउटा पब्लिेकेशन पनि सञ्चालन गर्न नसक्ने रहेछ । वास्तवमा इण्टर नेशनल पब्लिकेशन चल्न नसेको पार्टीका नेताहरूमा सञ्चालन गर्न सकने क्षमता नभएर रहेछ । यदि इण्टर नेशनल पब्लिकेशन लाई सफलता पूर्बक चलाउन सकेको भए बाम पन्थी साहित्यको नेपालमात प्रचार गर्न सजिलो हुन्थ्योनेै भारतको उत्रप्रदेशको पूर्ब उत्तरमा पनि त्यसको प्रभाव पर्ने थियो । जसरी इण्टर नेशनलको पब्लिकेशनको आर्थिक कारोबार लाई नेताहरूको अयोग्यता, असक्षमता र गैर जिम्मेबाराना पनले तहस नहस पारेको थियो त्यसरीनै त्यतिबेलाका कतिपय नेताहरूको समूह लाई समयचक्रले सत्तामा पुराए पछि देशको अर्थतन्त्र लाई समेत तहस नहस बनाए । यो भन्दा पछिाडी पुगेर नेपालको प्राजातान्त्रिक आन्दोलनको इतिहासको अध्यन गर्दा आन्दोलनको केबल एउटा पाटोको मात्रै बडाई चडाई प्रचार गरिएको पाईन्छ । त्योहो नेपाली काङ्ग्रेसले रााणाशासनका बिरुद्घ आन्दोलन गरेर नेपालमा प्रजातन्त्र ल्यायो । यही प्रचारका भरमा २००७ साल देखि २०७८ साल सम्मको शासन कालको गणना गर्नेहो भने नेपालमा कुनैन कुनै रूपमा धेरै समय ँ नेपाली काङ्ग्रेस सरकारमा महत्व पूर्ण भूमिकामाछ र सरकारमा हुँदा प्रत्यक पटक नेपाली काङ्ग्रेसले कुनैन कुनै राष्टघाती सन्धी संझौता गरेर नेपनलको राष्टीय स्वभिमानमा आँच पुराउने काम गरेकोछ भने नेपाल र नेपाली जनताका पक्षमा समझने लायक कुनै काम गर्न सकेको छैन । विश्वको प्रथम कोटीको नेताको गणनाा पर्ने विश्वेश्वर प्रसाद कोईराला जस्ता नेताले नेतृत्व गरेको र नेपालको प्रजातान्त्रिक आन्दोलनको नेतृत्व गरेको नेपाली काङ्ग्रेस जस्तो पार्टीले सत्तामा पुगने बित्तिकै कुनैन कुनै राष्टघाती संझौता गर्ने र नेपाली जनताको पक्षमा कुनै पनि राम्रो काम गर्न नसकनुका करण के केहुन यस बारेम सतही रूपमा नेपाली काङ्ग्रेसको बिरोध भए पनि गहीराईमा पुगेर इतिाहासको अध्यन गर्ने काम भएनकि ?
नेपाली काङ्ग्रेस लाई आर्को पाटो बाट बुजदा, नेपाली काङ्ग्रेस पार्टीका पहिलो पिडीका नेताहरूमा धेरै जसो राँणा शासनका अलि उपल्लातहका कर्मचारीका सन्तान थिए । संसारका अधिकांश राजतन्त्रको इतिहास सत्ताका लागी जाल झेल षडयन्त्र र आफनै बन्धुत्याको घीन लाग्दो जस्तै नेपालको पनिछ । कोत हत्या काण्ड, भण्डार खाल हत्याकाण्ड, अलौ हत्या काण्ड र पछिल्लो पटक भएको नारायण हिटी राजदरबार हत्याकाण्ड यसका उदाहरणहुन । राँणाहरू सन्की शासक थिए । सनकको भरमा नीणर्य गर्द थिए । सनकका भरमा आफना भाइ भारदारको हत्या गर्न पछि नपर्ने शासकले कर्मचारी लाई पनि शङ्काका भरमा दुख दिनु स्वभाबिकनै थियो र दिए पनि । राँणहरूले दुख दिएका र देश निकाला गरिदिएका कर्मचारीका सन्तानहरू भारत नीबार्सनमा बस्दा, भारतको स्वतन्त्रा संग्राममा भाग लिदा लिदै भारतका नेताहरूको सहयोग, समर्थन र नीर्देशनमा नेपालको राँणा शासन बिरोधी आनदोलन लाई संगठित गरे । अङ्ग्रेजको बैशाखीमा उभिएको नेपालको राँणा शासन अङ्ग्रेज भारत बाट जाँने बित्तिकै सजिलै सित ढल्यो र नेपाली काङ्ग्रेसमय भयो नेपाल । तर नेपाली काङ्ग्रेस आफना खुट्टामा उभिन सकेन भारत सरकारको बैशाखी टेकेर उभिदा नेकाको सरकार पटक पटक असफल हुँदै आयो । आज पनि नेपाली काङ्ग्रेस कुनैन कुनै बिदेशीको बैशाखी नटेकीकन उभिन सक्दैन । नेपाली काङ्ग्रेस जन्मदानै डूडो जन्मेका कारणले होला यो पार्टी आज पनि आफना खुट्टामा उभिन सकेको छैन ।
समस्याको बास्तबिक पहीचान गरेर समाधानका उपाए खोजेको भए बितेका सत्तरी बर्षमा नेपाल पनि बिकसित राष्ट हुनसक्ने थियो तर सत्ताका सञ्चालकहरूले समस्याको पहीचान नगरी समाधानको बाटो खोजदा नेपाल आज यो दैनीय अबस्थामा पुग्यो । सन् १८१६ को सुगौली सन्धी पशचात नेपालको मूलभूत समस्यानै राष्टीय स्वाधीनता, सर्बभौम सम्प्रभूताको रक्षा र बिदेशी हस्तक्षेपको अन्त गर्नु थिए र आज पनि ती समस्या ज्यौंका त्यौं छन । दोस्रोमा नेपालमा उपलबध प्राकृतिक साधन श्रोतको सदुपयोग गरेर देशमा अर्थिक सम्बृिृद्घ प्राप्त गरेर जनता लाई सुखी बनाउने थियो र अहीले पनि यो छ । तर नेपाली काङ्ग्रेसले नेपालका मूलभूत समस्या प्रति कुनै ध्यान नदिएर भारतका नेताहरूको इशारामा प्रजातन्त्रका नाम राँणा शासन हटाउने एक सूत्रीय नाराका साथ आन्दोलमा उत्रेर त्रीपक्षिय दिल्ली संझौता द्वारा नेपालको सत्तामा पुग्यो । नेपाली काङ्ग्रेस सत्तामा पुगे पनि नेपाली जनताले नेकाको सरकार लाई आफनो सरकारभनेर स्विकार गर्ने अवस्था भएन । किनकि नेपाली जनताले बिदेशी हस्तक्षेप बाट मुकित चाहेका थिए र आज पनि चाहन्छन तर नेपाली काङ्ग्रेसले आफू सत्तामा पुगन भातको सम्पूर्ण उपनिवश बादी नीति लाई स्विकार गरेको थियो आज पनि नेकाको चरित्रमा कुनै परिवर्त आएको छैन । यसको पछिल्लो उदाहरणका रूपमा एमसीसी काण्डलाई लिन सकिनछ । एमसीसी प्रकरणमा नेपाली काङ्ग्रेसका नेताहरू सर्बाङ्ग नाङ्गा भएकाछन । हुनत यस प्रसङ्गमा अफू लाई कम्युष्टिहुम भन्ने पनि त्यत्तिकै नङ्गिएकाछन । तर पनि नेपाली जनतले बुजन पर्ने कुरा केहो भने नेपालमा जति पटक राष्टघाती सन्धी संझौता भएका छन त्यति पटकनै सरकाको नेतृत्व नेपाली काङ्ग्रेस पर्टीले गरेकोछ । मनमा शङ्का हुन्छ कतै नेपाली काङ्ग्रेसको जन्म राष्टघात गर्ने उद्देश्यका लागी मात्रैत भएको होईन भनेर । नेपालमा संस्थागत भ्रष्टाचारको बिषयहोस या नीतिगत भ्रष्टाचारको शुवात, पुलिस प्रशासन लाई राजनीतिक करण गर्ने कुराहोस या राजनीतिक गुण्डा गर्दीकोको कुरा, सत्ता प्रप्तिका लागी बिदेशी सित आत्म समर्पण होस वा राष्टघाती सन्धी सबैको शुरुवात नेपाली काङ्ग्रेसल गरेकोहोर त्यसैको अनुशरण गर्दै सत्तामा पुगन अन्य सबै पार्टीहरूको नेतृत्वले पनि बिदेशीको दलाली गर्न थालेकोछ । नेपालका सबै पार्टीहरूका सत्तामा जसरी पनि पुगने एकसूत्रीयमुद्दा बाहेक अरु कुनै पनि मुद्दा देखिदैनन । अर्थिक, प्रशासनिक आदि अरु सबै मुद्दाहरू बिदेशीले बिभिन्न सहयोगका नाममा तय गरीदिन्छन र यिनीहरूले नेपालमा लागु गर्दछन । जो नेपालको आबश्यकता सित मेल खाँदैनन र असफल हुनछन । यस बारेमा अलि बिस्तृत अध्यन र नुसन्धान हुन जरुरीछ । यहाँत नेपालको राजनीचिक इतिहासको ओझेलमा परेको पाटो तर्फ ध्यानकर्षण मात्रै गर्ने प्रयास गरिएकोहो ।
इण्टर नेशनल पब्लिकेशनको अडिट गर्दा देखिएका समस्या लाई चीरफार गर्दा उक्त बिषयको बिबेचना भएकोहो । शुरुमा कपिलवस्तु बाट वारण्ट भएका साथीहरू पार्टीको केन्द्रीय कार्यलयमा आउँदा समस्य देखने नेताहरू पछि आएर केन्द्रीयकार्याय लाई कपिलवस्तुले पुराएको सहयोगका अँगाडी नतमस्तक हुँन पुगे । उता चित्रबहादुर केसीले पनि कपिलवस्तु पुगेर ममाथि लागेको आरोपको छानबिन गर्दा वास्तवमा त्यो आन्दोलनले नेकपा चौम लाई कपिलवस्तुमा मात्रै होईन रुपन्देहीमा समेत जनस्तर सम्म पु¥याएको थाहा पाए पछि गलत रिपोर्ट दिने आन्दोलन बाट भागेका हरू लाई कार्बाही गर्न पर्ने सुझाव केकामा दिने काम गरे । त्यती बेला कपिलवस्तुमा नेकपा चौम सित आबद्घ महिलाहरूले सिडीओ कार्यालयका अँगाडी धर्ना दिंदा भएको गीरफतारीले नेकपा चौम लाई कपिलवस्तुमा स्थापित गराउन ठूलो मदत मिल्यो ।
अडिटरको काम
मेघराज ज्ञवाली
संघर्ष नापे तौलेर हुँदो रहेनछ । कहीले कहींका संघर्षले नेतृत्वगर्ने ब्यक्ति लाई मात्रै नभै पुरै पार्टी संगठन लाई पनि तहसनहस पार्दो रहेछ र कहीले कहींको संघर्षले आफूले सोंचे भन्दा धेरै राम्रो परिणाम पनि ल्याएर पार्टी लाई आम जनताका माझमा लोकपृय बनाउदो रहेछ । संघर्षमय जीवनको लामो यात्रा बाट के ज्ञान भयो भने नेतृत्वगर्ने ब्यक्तिको नियत भने ठिक हुन पर्दो रहेछ । अन्यायमा परेकी किशोरीले न्याँय नपाएको मुद्दा शुरुमा नेकपा माले समर्थित महिलाले उठाएको भए पनि उनीहरू, आन्दोलमा जाँने बेलामा अलग भए । त्यसकारण नेकपा चौम र मालेले संयुक्तरूपमा गर्ने भनेर बनायेका आन्दोलनका कार्यक्रम चौमले मात्रै सञ्चालन गर्न पर्ने भयो । यस बारेमा नीर्णय गर्न नेकापा चौमको कपिलवस्तुको जिल्ला पार्टीको सचिवालयको बैठक बोलाईयो । संघर्षमा जाँन पर्ने भए पछि सचिवालयका केही साथीले बाहना बनाएर बैठकमा नआई संघर्ष बाट भागने काम गरे । सचिवालयको बैठकमा बहुमत सदस्य जूटेर संघर्ष गर्ने नीर्ण गरियो । त्यो आन्दोलका कारणले मुना समेत आधा दर्जन महिलाहरू पकडाउमा परे, मलाई पकडाउ गर्न वारण्ट काटियो । घरमा साना साना केटा केटी मात्रै । केही सयमत हाम्रो परिवारको कन्तविजोग भयो । त्यस्तो अवस्था आए पछि आन्दोल बाट भागेका सथीहरूले तुरुन्त जिल्ला पार्टीको बैठक बोलाएर, “हामीले आन्दोलन गर्ने अवस्था छैन भन्दा भन्दै, मेघराज कमरेडले जबरजस्ती अफना पदको दुरुपयोग गर्दै आन्दोलन गर्न दबाब दिदा जिल्लामा पर्टी लाई ठूलो घाटा भयो” भन्ने एउटा मात्रै निर्ण गरेर पार्टीको हेड क्वाटरमा पठाएछन ।
गोखपुरको गोरखनाथ मन्दिरको चारैतीर मुसलिमहरूको बाहुल्यभएका टोलहरू छन र ती टोलमा बस्नेमुसलमानहरू सबैका घरमा घरेलु कपडा बुन्ने तानभएका कारणले ती मोुहल्लाहरू लाई जुलाहा टोल या जूलाहा हरूको मोहल्ला पनि भन्ने गरिन्थ्यो । नेकपा चौमको केन्द्रीय कार्यालय तिनै जूलाहा वा बुनकर हरूको फोहोरो जमुनैबाग भन्ने मोहल्लामा थियो । पार्टीले इण्टरनेशनल पब्लिकेशन नामको एउटा ठूलो संस्था चलाएको थियो । इण्टरनेशनल पब्लिकेशनले विश्वनेपाली नाम गरेको हिन्दी पत्रिका प्रकाशन गर्नुका साथै लाखौका मार्कस बादी साहित्यको दोकान सञ्चालन गरेको थियो । नेपालका साथै पूर्वोत्तर भारतमा समेत मार्कबादी साहित्य प्रचार प्रसार गर्ने उद्देश्यले खोलिएको इण्टरनेशनल पब्लिकेशनमा सयौ पार्टी कार्य कर्ताले लगानी लगाएका थिए । शुरु शुरुमा नाफामा चलेके भए पनि पछि पछि इण्टर नेशनल पब्लिकेशनमा घाटाहुँन थालेका कारणले मलाई अडिट गर्न भनेर पार्टीले बोलाई रहेको थियो वारण्ट भए पछि म सोझै हेडक्वाटरमा गए । अडिट गर्न भन्दै । म गएको एकहप्ता भित्रै कपिलवस्तुुमा आन्दोलन गर्दा गिरफतार भएका महिलाहरू लाई छाडिदिएछ र कमला भुसाल र सवित्री गुरुङ्ग पनि गोरख पुर पुगे । त्यसको केही दिन पछि लुम्बिनी अञ्चलाधीशले हाम्रो राजकाज मुद्दा हराई दिए पछि अरु साथीहरू पुनराबेदनका लागी पोखरा तिर लागेछन तर देव राज पौडेल पुनराबेदन गर्ने तर्फ नलगेर गोरख पुर आई पुगे । मोहन बिक्रम सिंहको कार्य शैली मात्रै होइन रहन सहन बस उठ समेत रहस्यमय हुन्थ्यो । उनी बस्ने थाउका बारेमा उपल्ला तहका नेताहरू लाई पनि थाहा हुँदैन थियो । मोहन बिक्रम सिंह बस्नेठाउँका बारेमा कसै लाई थाह नभए पनि उनी खान भने हेडक्वाटरमा आउथे । हेडक्वाटरमा चित्रबहादुर केसी थिए र कार्यालय ब्यबस्थापन गर्ने भनेर एक जाना गोर्खा तीरका कदम भन्ने थिए । सायद उनीको नाम राजेन्द्र श्रेष्ठ थियो । एका तीर कपिलवस्तुका मान्छे एका एक हेडक्वाटरमा आएर भोरिनु आर्का तर्फ कपिलवस्तुको जिल्ला पार्टीले मेरा बिरुद्घ जिल्ल बिगारो भन्ने नीर्णय हेडक्वाटरमा पठाउने काम भए पछि चित्रबहादुर केसीले ममाथि गम्भीर आरोप लगाएर जिल्लामा बुजन जान पर्छ भन्न थाले । म बेफिक्री भएर पार्टीले दिएको जिम्मे बारी पुरा गर्न लागीरहें । किनकि मलाई पूर्ण बिश्वाँस थियो अन्यायमा परेकी किशोरी लाई न्याय दिलाउन आन्दोलन गर्नु कुनै गल्ती थिएन । तर पनि अन्तमा पार्टी हेडक्वाटरले चित्रबहादुर केसी लाई मेरा बिरुद्घ कपिलवस्तुको जिल्ला पाटीले लगाएको आरोेपको छाबिन गर्न कपिलवस्तु पठाउने भयो ।
कुनै पनि संघ संस्था, सरकार, परिवार यहाँसम्मकि ब्यक्तिगत जीवनको सफतलाका लागी अर्थिक पक्ष सबल हुँन अनिबार्य हुन्छ । आर्थिक पक्ष सबल हुँनु भनेको केबल धनसम्पत्ति धेरै हुँनु मात्रै होईन । आर्थिकपक्ष सबलहुँनु भनेको आफूसित भएको पूजिको राम्रो लेखाजोखा राखनुु,अनाबश्यक खर्च बाट बचनु आय ब्ययको बैज्ञानिक योजना बनाउनु पनि ज्यादै हत्वपूण पक्षहो सबल अर्थिक पक्षका लागी ।
मैलेत विद्यालयमा पनि लेखा पढाउने हुँदा मेरो अडिट सम्बन्धी ज्ञान ताजै थियो । पार्टी हेडक्वाटरको स्टाफ भएर बसेका कदम अर्थात राजेन्द्र श्रेष्ठले पनि एम कम सम्म पढेका रहेछन । त्यस कारण हामी दुबै जानाले इण्टरनेशनल पब्लिकेशनको अडिट गर्न थाल्यौं । इण्टरनेशनलपब्लिकेशनको नत खरिद पुस्तिकानै ब्यबस्थित थियो न बिक्री पुस्तिका । डे बुक पनि ब्यस्थित थिएन । सबै शेरहोल्डरहरूको नाम समेत उल्लेख थिएन । कस्को कति पैसा लगानी छ भन्ने समेतको लेखा ठिक थिएन । त्यस्कारण लगभग दुई महिना जति कडा मिहनेत गरेर हामीले सर्ब प्रथम इण्टर नेशनल पब्लिकेशनको हिसाब लाई दोहो लेखा प्रणली अनुसार तयार पा¥यौ । त्यस पछि मात्र लेखा परिक्ष्णको काम शुरु भयो । हुँदो केरहेछ भने पार्टीका प्रभाव शाली नेताहरू जिल्ला जिल्लामा पार्टीको काम गर्न जाँदा इण्टर नेशनल पबिलकेशनका बारेमा कुरा चलाउँदा, पाटर्लेी यति महत्व पूर्ण कामगर्दै रहेछ भन्दै आफनो गक्षेअनुसारको रकम इण्टर नेशनल पब्लिकेशनको शेयरमा लगानी गर्दा रहेछन र नेता लाई रकम दिएर पठाउँदा रहेछन समर्थक र कार्यकर्ताले । नेताहरूले शेयरको रकमलाई समेत लेवि जस्तै खर्च गरेर रकम बिनाको आमदानीको हिसाव पब्लिकेशनको खातामा आमदानी भनेर लेखाउँदा रहेछ । नेताहरूले संगठन गर्न जाँदा पबिलकेशन बाट पुस्तक उधारोमा लगनेर उठेको पैसा आफूले खर्च गर्नेै आफूले लगेकाकिताव नबिकेका जति स्थानीय पार्टी लाई दिएर छाडने गर्दा रहे छन । हिसाव छानबीन गर्दै जाँदा मोन बिक्रम लगाएतका केन्द्रीय नेताहरूले किताव लगेर पैसा नतिरेको लाखौ रकम हुँन आयो । ज जसका नाममा रकम बक्यौता देखियो उनीहरू लाई पब्लिकेशनको रकम चुक्ता गर्न पत्र दिंदा हामीले खाए मासेको होईन पार्टीको काममा खर्च भएको रकम हामीले काहाँ बाट तर्निे भनेर हिसाब मिलाउ भनेर रिसाउन थाले मसित । अन्तमा इण्टर नेशनल पब्लिकेश सित न कितावनै बचेका थिए न पैसा थियो । थियोत उसले अन्य पब्लिकेशन सित उधारो पुस्तक ल्याएको ऋण । अडिटको परिणाम हेरे पछि मोहन बिक्रम सिंहले पार्टीर क्रान्तिका लागी प्रकाशनको महत्व सम्झाँउदै पुनः पार्टीका कार्यकर्ता र समर्थक सित इण्टरनेशनल पब्लिकेशनका लागी शेयर रकम उठाउने योजना बनाए तर दोस्रो पटकको योजना सफल हुँन सकेन । पार्टी भित्रको बिबाद भूस भित्रको आगो जस्तै सल्कि सके थियो । मूल कुरा पार्टी प्रति आम कार्य कर्ता र समर्थकको अबिश्वास शुरु भएको थियो । शेयरको कुरात परै जाोस पार्टीको लेवि उठन पनि बन्द भएको थियो यसकारण अन्ततः इण्टर नेनल पब्लिकेशन चल्न सकेनर बन्द भयो ।
इण्टरनेशनल पब्लिकेशनको अडिट गर्दा जेजस्तो परिणाम देखियो त्यति बेला मैले त्यसको जिम्मेबार अल्पमत पक्षहो भन्ने बुजे तर २०४६ सालल पछिको राजनीतिक घटनाक्रम र कुनै पनि पार्टीको सरकार सफल नभएको देखदा, आज आएर नेपालमा किन कुनै पनि पार्टीको सरकार सफ हुँन सकेन भनेर सुक्ष्म अध्यन गर्न सम्बत् २०४० तिर फर्केर इण्टर नेशनल पब्लिकेशनको अडिटको परिणाम बाट शुरु गर्न थाले । मालेमा बादका ब्याख्याता विद्वानहरू, नयाँजाजनबादको सपना जनतामा बाँटनेहरू, राजनीति दर्शन र मार्कस वादी अर्थतन्त्रका बाचकहरू, यस सम्बन्धमा दर्जनो पुस्तक लेखनेहरूको वास्तविक क्षमता भनेको एउटा पब्लिेकेशन पनि सञ्चालन गर्न नसक्ने रहेछ । वास्तवमा इण्टर नेशनल पब्लिकेशन चल्न नसेको पार्टीका नेताहरूमा सञ्चालन गर्न सकने क्षमता नभएर रहेछ । यदि इण्टर नेशनल पब्लिकेशन लाई सफलता पूर्बक चलाउन सकेको भए बाम पन्थी साहित्यको नेपालमात प्रचार गर्न सजिलो हुन्थ्योनेै भारतको उत्रप्रदेशको पूर्ब उत्तरमा पनि त्यसको प्रभाव पर्ने थियो । जसरी इण्टर नेशनलको पब्लिकेशनको आर्थिक कारोबार लाई नेताहरूको अयोग्यता, असक्षमता र गैर जिम्मेबाराना पनले तहस नहस पारेको थियो त्यसरीनै त्यतिबेलाका कतिपय नेताहरूको समूह लाई समयचक्रले सत्तामा पुराए पछि देशको अर्थतन्त्र लाई समेत तहस नहस बनाए । यो भन्दा पछिाडी पुगेर नेपालको प्राजातान्त्रिक आन्दोलनको इतिहासको अध्यन गर्दा आन्दोलनको केबल एउटा पाटोको मात्रै बडाई चडाई प्रचार गरिएको पाईन्छ । त्योहो नेपाली काङ्ग्रेसले रााणाशासनका बिरुद्घ आन्दोलन गरेर नेपालमा प्रजातन्त्र ल्यायो । यही प्रचारका भरमा २००७ साल देखि २०७८ साल सम्मको शासन कालको गणना गर्नेहो भने नेपालमा कुनैन कुनै रूपमा धेरै समय ँ नेपाली काङ्ग्रेस सरकारमा महत्व पूर्ण भूमिकामाछ र सरकारमा हुँदा प्रत्यक पटक नेपाली काङ्ग्रेसले कुनैन कुनै राष्टघाती सन्धी संझौता गरेर नेपनलको राष्टीय स्वभिमानमा आँच पुराउने काम गरेकोछ भने नेपाल र नेपाली जनताका पक्षमा समझने लायक कुनै काम गर्न सकेको छैन । विश्वको प्रथम कोटीको नेताको गणनाा पर्ने विश्वेश्वर प्रसाद कोईराला जस्ता नेताले नेतृत्व गरेको र नेपालको प्रजातान्त्रिक आन्दोलनको नेतृत्व गरेको नेपाली काङ्ग्रेस जस्तो पार्टीले सत्तामा पुगने बित्तिकै कुनैन कुनै राष्टघाती संझौता गर्ने र नेपाली जनताको पक्षमा कुनै पनि राम्रो काम गर्न नसकनुका करण के केहुन यस बारेम सतही रूपमा नेपाली काङ्ग्रेसको बिरोध भए पनि गहीराईमा पुगेर इतिाहासको अध्यन गर्ने काम भएनकि ?
नेपाली काङ्ग्रेस लाई आर्को पाटो बाट बुजदा, नेपाली काङ्ग्रेस पार्टीका पहिलो पिडीका नेताहरूमा धेरै जसो राँणा शासनका अलि उपल्लातहका कर्मचारीका सन्तान थिए । संसारका अधिकांश राजतन्त्रको इतिहास सत्ताका लागी जाल झेल षडयन्त्र र आफनै बन्धुत्याको घीन लाग्दो जस्तै नेपालको पनिछ । कोत हत्या काण्ड, भण्डार खाल हत्याकाण्ड, अलौ हत्या काण्ड र पछिल्लो पटक भएको नारायण हिटी राजदरबार हत्याकाण्ड यसका उदाहरणहुन । राँणाहरू सन्की शासक थिए । सनकको भरमा नीणर्य गर्द थिए । सनकका भरमा आफना भाइ भारदारको हत्या गर्न पछि नपर्ने शासकले कर्मचारी लाई पनि शङ्काका भरमा दुख दिनु स्वभाबिकनै थियो र दिए पनि । राँणहरूले दुख दिएका र देश निकाला गरिदिएका कर्मचारीका सन्तानहरू भारत नीबार्सनमा बस्दा, भारतको स्वतन्त्रा संग्राममा भाग लिदा लिदै भारतका नेताहरूको सहयोग, समर्थन र नीर्देशनमा नेपालको राँणा शासन बिरोधी आनदोलन लाई संगठित गरे । अङ्ग्रेजको बैशाखीमा उभिएको नेपालको राँणा शासन अङ्ग्रेज भारत बाट जाँने बित्तिकै सजिलै सित ढल्यो र नेपाली काङ्ग्रेसमय भयो नेपाल । तर नेपाली काङ्ग्रेस आफना खुट्टामा उभिन सकेन भारत सरकारको बैशाखी टेकेर उभिदा नेकाको सरकार पटक पटक असफल हुँदै आयो । आज पनि नेपाली काङ्ग्रेस कुनैन कुनै बिदेशीको बैशाखी नटेकीकन उभिन सक्दैन । नेपाली काङ्ग्रेस जन्मदानै डूडो जन्मेका कारणले होला यो पार्टी आज पनि आफना खुट्टामा उभिन सकेको छैन ।
समस्याको बास्तबिक पहीचान गरेर समाधानका उपाए खोजेको भए बितेका सत्तरी बर्षमा नेपाल पनि बिकसित राष्ट हुनसक्ने थियो तर सत्ताका सञ्चालकहरूले समस्याको पहीचान नगरी समाधानको बाटो खोजदा नेपाल आज यो दैनीय अबस्थामा पुग्यो । सन् १८१६ को सुगौली सन्धी पशचात नेपालको मूलभूत समस्यानै राष्टीय स्वाधीनता, सर्बभौम सम्प्रभूताको रक्षा र बिदेशी हस्तक्षेपको अन्त गर्नु थिए र आज पनि ती समस्या ज्यौंका त्यौं छन । दोस्रोमा नेपालमा उपलबध प्राकृतिक साधन श्रोतको सदुपयोग गरेर देशमा अर्थिक सम्बृिृद्घ प्राप्त गरेर जनता लाई सुखी बनाउने थियो र अहीले पनि यो छ । तर नेपाली काङ्ग्रेसले नेपालका मूलभूत समस्या प्रति कुनै ध्यान नदिएर भारतका नेताहरूको इशारामा प्रजातन्त्रका नाम राँणा शासन हटाउने एक सूत्रीय नाराका साथ आन्दोलमा उत्रेर त्रीपक्षिय दिल्ली संझौता द्वारा नेपालको सत्तामा पुग्यो । नेपाली काङ्ग्रेस सत्तामा पुगे पनि नेपाली जनताले नेकाको सरकार लाई आफनो सरकारभनेर स्विकार गर्ने अवस्था भएन । किनकि नेपाली जनताले बिदेशी हस्तक्षेप बाट मुकित चाहेका थिए र आज पनि चाहन्छन तर नेपाली काङ्ग्रेसले आफू सत्तामा पुगन भातको सम्पूर्ण उपनिवश बादी नीति लाई स्विकार गरेको थियो आज पनि नेकाको चरित्रमा कुनै परिवर्त आएको छैन । यसको पछिल्लो उदाहरणका रूपमा एमसीसी काण्डलाई लिन सकिनछ । एमसीसी प्रकरणमा नेपाली काङ्ग्रेसका नेताहरू सर्बाङ्ग नाङ्गा भएकाछन । हुनत यस प्रसङ्गमा अफू लाई कम्युष्टिहुम भन्ने पनि त्यत्तिकै नङ्गिएकाछन । तर पनि नेपाली जनतले बुजन पर्ने कुरा केहो भने नेपालमा जति पटक राष्टघाती सन्धी संझौता भएका छन त्यति पटकनै सरकाको नेतृत्व नेपाली काङ्ग्रेस पर्टीले गरेकोछ । मनमा शङ्का हुन्छ कतै नेपाली काङ्ग्रेसको जन्म राष्टघात गर्ने उद्देश्यका लागी मात्रैत भएको होईन भनेर । नेपालमा संस्थागत भ्रष्टाचारको बिषयहोस या नीतिगत भ्रष्टाचारको शुवात, पुलिस प्रशासन लाई राजनीतिक करण गर्ने कुराहोस या राजनीतिक गुण्डा गर्दीकोको कुरा, सत्ता प्रप्तिका लागी बिदेशी सित आत्म समर्पण होस वा राष्टघाती सन्धी सबैको शुरुवात नेपाली काङ्ग्रेसल गरेकोहोर त्यसैको अनुशरण गर्दै सत्तामा पुगन अन्य सबै पार्टीहरूको नेतृत्वले पनि बिदेशीको दलाली गर्न थालेकोछ । नेपालका सबै पार्टीहरूका सत्तामा जसरी पनि पुगने एकसूत्रीयमुद्दा बाहेक अरु कुनै पनि मुद्दा देखिदैनन । अर्थिक, प्रशासनिक आदि अरु सबै मुद्दाहरू बिदेशीले बिभिन्न सहयोगका नाममा तय गरीदिन्छन र यिनीहरूले नेपालमा लागु गर्दछन । जो नेपालको आबश्यकता सित मेल खाँदैनन र असफल हुनछन । यस बारेमा अलि बिस्तृत अध्यन र नुसन्धान हुन जरुरीछ । यहाँत नेपालको राजनीचिक इतिहासको ओझेलमा परेको पाटो तर्फ ध्यानकर्षण मात्रै गर्ने प्रयास गरिएकोहो ।
इण्टर नेशनल पब्लिकेशनको अडिट गर्दा देखिएका समस्या लाई चीरफार गर्दा उक्त बिषयको बिबेचना भएकोहो । शुरुमा कपिलवस्तु बाट वारण्ट भएका साथीहरू पार्टीको केन्द्रीय कार्यलयमा आउँदा समस्य देखने नेताहरू पछि आएर केन्द्रीयकार्याय लाई कपिलवस्तुले पुराएको सहयोगका अँगाडी नतमस्तक हुँन पुगे । उता चित्रबहादुर केसीले पनि कपिलवस्तु पुगेर ममाथि लागेको आरोपको छानबिन गर्दा वास्तवमा त्यो आन्दोलनले नेकपा चौम लाई कपिलवस्तुमा मात्रै होईन रुपन्देहीमा समेत जनस्तर सम्म पु¥याएको थाहा पाए पछि गलत रिपोर्ट दिने आन्दोलन बाट भागेका हरू लाई कार्बाही गर्न पर्ने सुझाव केकामा दिने काम गरे । त्यती बेला कपिलवस्तुमा नेकपा चौम सित आबद्घ महिलाहरूले सिडीओ कार्यालयका अँगाडी धर्ना दिंदा भएको गीरफतारीले नेकपा चौम लाई कपिलवस्तुमा स्थापित गराउन ठूलो मदत मिल्यो ।
अडिटरको काम
मेघराज ज्ञवाली
संघर्ष नापे तौलेर हुँदो रहेनछ । कहीले कहींका संघर्षले नेतृत्वगर्ने ब्यक्ति लाई मात्रै नभै पुरै पार्टी संगठन लाई पनि तहसनहस पार्दो रहेछ र कहीले कहींको संघर्षले आफूले सोंचे भन्दा धेरै राम्रो परिणाम पनि ल्याएर पार्टी लाई आम जनताका माझमा लोकपृय बनाउदो रहेछ । संघर्षमय जीवनको लामो यात्रा बाट के ज्ञान भयो भने नेतृत्वगर्ने ब्यक्तिको नियत भने ठिक हुन पर्दो रहेछ । अन्यायमा परेकी किशोरीले न्याँय नपाएको मुद्दा शुरुमा नेकपा माले समर्थित महिलाले उठाएको भए पनि उनीहरू, आन्दोलमा जाँने बेलामा अलग भए । त्यसकारण नेकपा चौम र मालेले संयुक्तरूपमा गर्ने भनेर बनायेका आन्दोलनका कार्यक्रम चौमले मात्रै सञ्चालन गर्न पर्ने भयो । यस बारेमा नीर्णय गर्न नेकापा चौमको कपिलवस्तुको जिल्ला पार्टीको सचिवालयको बैठक बोलाईयो । संघर्षमा जाँन पर्ने भए पछि सचिवालयका केही साथीले बाहना बनाएर बैठकमा नआई संघर्ष बाट भागने काम गरे । सचिवालयको बैठकमा बहुमत सदस्य जूटेर संघर्ष गर्ने नीर्ण गरियो । त्यो आन्दोलका कारणले मुना समेत आधा दर्जन महिलाहरू पकडाउमा परे, मलाई पकडाउ गर्न वारण्ट काटियो । घरमा साना साना केटा केटी मात्रै । केही सयमत हाम्रो परिवारको कन्तविजोग भयो । त्यस्तो अवस्था आए पछि आन्दोल बाट भागेका सथीहरूले तुरुन्त जिल्ला पार्टीको बैठक बोलाएर, “हामीले आन्दोलन गर्ने अवस्था छैन भन्दा भन्दै, मेघराज कमरेडले जबरजस्ती अफना पदको दुरुपयोग गर्दै आन्दोलन गर्न दबाब दिदा जिल्लामा पर्टी लाई ठूलो घाटा भयो” भन्ने एउटा मात्रै निर्ण गरेर पार्टीको हेड क्वाटरमा पठाएछन ।
गोखपुरको गोरखनाथ मन्दिरको चारैतीर मुसलिमहरूको बाहुल्यभएका टोलहरू छन र ती टोलमा बस्नेमुसलमानहरू सबैका घरमा घरेलु कपडा बुन्ने तानभएका कारणले ती मोुहल्लाहरू लाई जुलाहा टोल या जूलाहा हरूको मोहल्ला पनि भन्ने गरिन्थ्यो । नेकपा चौमको केन्द्रीय कार्यालय तिनै जूलाहा वा बुनकर हरूको फोहोरो जमुनैबाग भन्ने मोहल्लामा थियो । पार्टीले इण्टरनेशनल पब्लिकेशन नामको एउटा ठूलो संस्था चलाएको थियो । इण्टरनेशनल पब्लिकेशनले विश्वनेपाली नाम गरेको हिन्दी पत्रिका प्रकाशन गर्नुका साथै लाखौका मार्कस बादी साहित्यको दोकान सञ्चालन गरेको थियो । नेपालका साथै पूर्वोत्तर भारतमा समेत मार्कबादी साहित्य प्रचार प्रसार गर्ने उद्देश्यले खोलिएको इण्टरनेशनल पब्लिकेशनमा सयौ पार्टी कार्य कर्ताले लगानी लगाएका थिए । शुरु शुरुमा नाफामा चलेके भए पनि पछि पछि इण्टर नेशनल पब्लिकेशनमा घाटाहुँन थालेका कारणले मलाई अडिट गर्न भनेर पार्टीले बोलाई रहेको थियो वारण्ट भए पछि म सोझै हेडक्वाटरमा गए । अडिट गर्न भन्दै । म गएको एकहप्ता भित्रै कपिलवस्तुुमा आन्दोलन गर्दा गिरफतार भएका महिलाहरू लाई छाडिदिएछ र कमला भुसाल र सवित्री गुरुङ्ग पनि गोरख पुर पुगे । त्यसको केही दिन पछि लुम्बिनी अञ्चलाधीशले हाम्रो राजकाज मुद्दा हराई दिए पछि अरु साथीहरू पुनराबेदनका लागी पोखरा तिर लागेछन तर देव राज पौडेल पुनराबेदन गर्ने तर्फ नलगेर गोरख पुर आई पुगे । मोहन बिक्रम सिंहको कार्य शैली मात्रै होइन रहन सहन बस उठ समेत रहस्यमय हुन्थ्यो । उनी बस्ने थाउका बारेमा उपल्ला तहका नेताहरू लाई पनि थाहा हुँदैन थियो । मोहन बिक्रम सिंह बस्नेठाउँका बारेमा कसै लाई थाह नभए पनि उनी खान भने हेडक्वाटरमा आउथे । हेडक्वाटरमा चित्रबहादुर केसी थिए र कार्यालय ब्यबस्थापन गर्ने भनेर एक जाना गोर्खा तीरका कदम भन्ने थिए । सायद उनीको नाम राजेन्द्र श्रेष्ठ थियो । एका तीर कपिलवस्तुका मान्छे एका एक हेडक्वाटरमा आएर भोरिनु आर्का तर्फ कपिलवस्तुको जिल्ला पार्टीले मेरा बिरुद्घ जिल्ल बिगारो भन्ने नीर्णय हेडक्वाटरमा पठाउने काम भए पछि चित्रबहादुर केसीले ममाथि गम्भीर आरोप लगाएर जिल्लामा बुजन जान पर्छ भन्न थाले । म बेफिक्री भएर पार्टीले दिएको जिम्मे बारी पुरा गर्न लागीरहें । किनकि मलाई पूर्ण बिश्वाँस थियो अन्यायमा परेकी किशोरी लाई न्याय दिलाउन आन्दोलन गर्नु कुनै गल्ती थिएन । तर पनि अन्तमा पार्टी हेडक्वाटरले चित्रबहादुर केसी लाई मेरा बिरुद्घ कपिलवस्तुको जिल्ला पाटीले लगाएको आरोेपको छाबिन गर्न कपिलवस्तु पठाउने भयो ।
कुनै पनि संघ संस्था, सरकार, परिवार यहाँसम्मकि ब्यक्तिगत जीवनको सफतलाका लागी अर्थिक पक्ष सबल हुँन अनिबार्य हुन्छ । आर्थिक पक्ष सबल हुँनु भनेको केबल धनसम्पत्ति धेरै हुँनु मात्रै होईन । आर्थिकपक्ष सबलहुँनु भनेको आफूसित भएको पूजिको राम्रो लेखाजोखा राखनुु,अनाबश्यक खर्च बाट बचनु आय ब्ययको बैज्ञानिक योजना बनाउनु पनि ज्यादै हत्वपूण पक्षहो सबल अर्थिक पक्षका लागी ।
मैलेत विद्यालयमा पनि लेखा पढाउने हुँदा मेरो अडिट सम्बन्धी ज्ञान ताजै थियो । पार्टी हेडक्वाटरको स्टाफ भएर बसेका कदम अर्थात राजेन्द्र श्रेष्ठले पनि एम कम सम्म पढेका रहेछन । त्यस कारण हामी दुबै जानाले इण्टरनेशनल पब्लिकेशनको अडिट गर्न थाल्यौं । इण्टरनेशनलपब्लिकेशनको नत खरिद पुस्तिकानै ब्यबस्थित थियो न बिक्री पुस्तिका । डे बुक पनि ब्यस्थित थिएन । सबै शेरहोल्डरहरूको नाम समेत उल्लेख थिएन । कस्को कति पैसा लगानी छ भन्ने समेतको लेखा ठिक थिएन । त्यस्कारण लगभग दुई महिना जति कडा मिहनेत गरेर हामीले सर्ब प्रथम इण्टर नेशनल पब्लिकेशनको हिसाब लाई दोहो लेखा प्रणली अनुसार तयार पा¥यौ । त्यस पछि मात्र लेखा परिक्ष्णको काम शुरु भयो । हुँदो केरहेछ भने पार्टीका प्रभाव शाली नेताहरू जिल्ला जिल्लामा पार्टीको काम गर्न जाँदा इण्टर नेशनल पबिलकेशनका बारेमा कुरा चलाउँदा, पाटर्लेी यति महत्व पूर्ण कामगर्दै रहेछ भन्दै आफनो गक्षेअनुसारको रकम इण्टर नेशनल पब्लिकेशनको शेयरमा लगानी गर्दा रहेछन र नेता लाई रकम दिएर पठाउँदा रहेछन समर्थक र कार्यकर्ताले । नेताहरूले शेयरको रकमलाई समेत लेवि जस्तै खर्च गरेर रकम बिनाको आमदानीको हिसाव पब्लिकेशनको खातामा आमदानी भनेर लेखाउँदा रहेछ । नेताहरूले संगठन गर्न जाँदा पबिलकेशन बाट पुस्तक उधारोमा लगनेर उठेको पैसा आफूले खर्च गर्नेै आफूले लगेकाकिताव नबिकेका जति स्थानीय पार्टी लाई दिएर छाडने गर्दा रहे छन । हिसाव छानबीन गर्दै जाँदा मोन बिक्रम लगाएतका केन्द्रीय नेताहरूले किताव लगेर पैसा नतिरेको लाखौ रकम हुँन आयो । ज जसका नाममा रकम बक्यौता देखियो उनीहरू लाई पब्लिकेशनको रकम चुक्ता गर्न पत्र दिंदा हामीले खाए मासेको होईन पार्टीको काममा खर्च भएको रकम हामीले काहाँ बाट तर्निे भनेर हिसाब मिलाउ भनेर रिसाउन थाले मसित । अन्तमा इण्टर नेशनल पब्लिकेश सित न कितावनै बचेका थिए न पैसा थियो । थियोत उसले अन्य पब्लिकेशन सित उधारो पुस्तक ल्याएको ऋण । अडिटको परिणाम हेरे पछि मोहन बिक्रम सिंहले पार्टीर क्रान्तिका लागी प्रकाशनको महत्व सम्झाँउदै पुनः पार्टीका कार्यकर्ता र समर्थक सित इण्टरनेशनल पब्लिकेशनका लागी शेयर रकम उठाउने योजना बनाए तर दोस्रो पटकको योजना सफल हुँन सकेन । पार्टी भित्रको बिबाद भूस भित्रको आगो जस्तै सल्कि सके थियो । मूल कुरा पार्टी प्रति आम कार्य कर्ता र समर्थकको अबिश्वास शुरु भएको थियो । शेयरको कुरात परै जाोस पार्टीको लेवि उठन पनि बन्द भएको थियो यसकारण अन्ततः इण्टर नेनल पब्लिकेशन चल्न सकेनर बन्द भयो ।
इण्टरनेशनल पब्लिकेशनको अडिट गर्दा जेजस्तो परिणाम देखियो त्यति बेला मैले त्यसको जिम्मेबार अल्पमत पक्षहो भन्ने बुजे तर २०४६ सालल पछिको राजनीतिक घटनाक्रम र कुनै पनि पार्टीको सरकार सफल नभएको देखदा, आज आएर नेपालमा किन कुनै पनि पार्टीको सरकार सफ हुँन सकेन भनेर सुक्ष्म अध्यन गर्न सम्बत् २०४० तिर फर्केर इण्टर नेशनल पब्लिकेशनको अडिटको परिणाम बाट शुरु गर्न थाले । मालेमा बादका ब्याख्याता विद्वानहरू, नयाँजाजनबादको सपना जनतामा बाँटनेहरू, राजनीति दर्शन र मार्कस वादी अर्थतन्त्रका बाचकहरू, यस सम्बन्धमा दर्जनो पुस्तक लेखनेहरूको वास्तविक क्षमता भनेको एउटा पब्लिेकेशन पनि सञ्चालन गर्न नसक्ने रहेछ । वास्तवमा इण्टर नेशनल पब्लिकेशन चल्न नसेको पार्टीका नेताहरूमा सञ्चालन गर्न सकने क्षमता नभएर रहेछ । यदि इण्टर नेशनल पब्लिकेशन लाई सफलता पूर्बक चलाउन सकेको भए बाम पन्थी साहित्यको नेपालमात प्रचार गर्न सजिलो हुन्थ्योनेै भारतको उत्रप्रदेशको पूर्ब उत्तरमा पनि त्यसको प्रभाव पर्ने थियो । जसरी इण्टर नेशनलको पब्लिकेशनको आर्थिक कारोबार लाई नेताहरूको अयोग्यता, असक्षमता र गैर जिम्मेबाराना पनले तहस नहस पारेको थियो त्यसरीनै त्यतिबेलाका कतिपय नेताहरूको समूह लाई समयचक्रले सत्तामा पुराए पछि देशको अर्थतन्त्र लाई समेत तहस नहस बनाए । यो भन्दा पछिाडी पुगेर नेपालको प्राजातान्त्रिक आन्दोलनको इतिहासको अध्यन गर्दा आन्दोलनको केबल एउटा पाटोको मात्रै बडाई चडाई प्रचार गरिएको पाईन्छ । त्योहो नेपाली काङ्ग्रेसले रााणाशासनका बिरुद्घ आन्दोलन गरेर नेपालमा प्रजातन्त्र ल्यायो । यही प्रचारका भरमा २००७ साल देखि २०७८ साल सम्मको शासन कालको गणना गर्नेहो भने नेपालमा कुनैन कुनै रूपमा धेरै समय ँ नेपाली काङ्ग्रेस सरकारमा महत्व पूर्ण भूमिकामाछ र सरकारमा हुँदा प्रत्यक पटक नेपाली काङ्ग्रेसले कुनैन कुनै राष्टघाती सन्धी संझौता गरेर नेपनलको राष्टीय स्वभिमानमा आँच पुराउने काम गरेकोछ भने नेपाल र नेपाली जनताका पक्षमा समझने लायक कुनै काम गर्न सकेको छैन । विश्वको प्रथम कोटीको नेताको गणनाा पर्ने विश्वेश्वर प्रसाद कोईराला जस्ता नेताले नेतृत्व गरेको र नेपालको प्रजातान्त्रिक आन्दोलनको नेतृत्व गरेको नेपाली काङ्ग्रेस जस्तो पार्टीले सत्तामा पुगने बित्तिकै कुनैन कुनै राष्टघाती संझौता गर्ने र नेपाली जनताको पक्षमा कुनै पनि राम्रो काम गर्न नसकनुका करण के केहुन यस बारेम सतही रूपमा नेपाली काङ्ग्रेसको बिरोध भए पनि गहीराईमा पुगेर इतिाहासको अध्यन गर्ने काम भएनकि ?
नेपाली काङ्ग्रेस लाई आर्को पाटो बाट बुजदा, नेपाली काङ्ग्रेस पार्टीका पहिलो पिडीका नेताहरूमा धेरै जसो राँणा शासनका अलि उपल्लातहका कर्मचारीका सन्तान थिए । संसारका अधिकांश राजतन्त्रको इतिहास सत्ताका लागी जाल झेल षडयन्त्र र आफनै बन्धुत्याको घीन लाग्दो जस्तै नेपालको पनिछ । कोत हत्या काण्ड, भण्डार खाल हत्याकाण्ड, अलौ हत्या काण्ड र पछिल्लो पटक भएको नारायण हिटी राजदरबार हत्याकाण्ड यसका उदाहरणहुन । राँणाहरू सन्की शासक थिए । सनकको भरमा नीणर्य गर्द थिए । सनकका भरमा आफना भाइ भारदारको हत्या गर्न पछि नपर्ने शासकले कर्मचारी लाई पनि शङ्काका भरमा दुख दिनु स्वभाबिकनै थियो र दिए पनि । राँणहरूले दुख दिएका र देश निकाला गरिदिएका कर्मचारीका सन्तानहरू भारत नीबार्सनमा बस्दा, भारतको स्वतन्त्रा संग्राममा भाग लिदा लिदै भारतका नेताहरूको सहयोग, समर्थन र नीर्देशनमा नेपालको राँणा शासन बिरोधी आनदोलन लाई संगठित गरे । अङ्ग्रेजको बैशाखीमा उभिएको नेपालको राँणा शासन अङ्ग्रेज भारत बाट जाँने बित्तिकै सजिलै सित ढल्यो र नेपाली काङ्ग्रेसमय भयो नेपाल । तर नेपाली काङ्ग्रेस आफना खुट्टामा उभिन सकेन भारत सरकारको बैशाखी टेकेर उभिदा नेकाको सरकार पटक पटक असफल हुँदै आयो । आज पनि नेपाली काङ्ग्रेस कुनैन कुनै बिदेशीको बैशाखी नटेकीकन उभिन सक्दैन । नेपाली काङ्ग्रेस जन्मदानै डूडो जन्मेका कारणले होला यो पार्टी आज पनि आफना खुट्टामा उभिन सकेको छैन ।
समस्याको बास्तबिक पहीचान गरेर समाधानका उपाए खोजेको भए बितेका सत्तरी बर्षमा नेपाल पनि बिकसित राष्ट हुनसक्ने थियो तर सत्ताका सञ्चालकहरूले समस्याको पहीचान नगरी समाधानको बाटो खोजदा नेपाल आज यो दैनीय अबस्थामा पुग्यो । सन् १८१६ को सुगौली सन्धी पशचात नेपालको मूलभूत समस्यानै राष्टीय स्वाधीनता, सर्बभौम सम्प्रभूताको रक्षा र बिदेशी हस्तक्षेपको अन्त गर्नु थिए र आज पनि ती समस्या ज्यौंका त्यौं छन । दोस्रोमा नेपालमा उपलबध प्राकृतिक साधन श्रोतको सदुपयोग गरेर देशमा अर्थिक सम्बृिृद्घ प्राप्त गरेर जनता लाई सुखी बनाउने थियो र अहीले पनि यो छ । तर नेपाली काङ्ग्रेसले नेपालका मूलभूत समस्या प्रति कुनै ध्यान नदिएर भारतका नेताहरूको इशारामा प्रजातन्त्रका नाम राँणा शासन हटाउने एक सूत्रीय नाराका साथ आन्दोलमा उत्रेर त्रीपक्षिय दिल्ली संझौता द्वारा नेपालको सत्तामा पुग्यो । नेपाली काङ्ग्रेस सत्तामा पुगे पनि नेपाली जनताले नेकाको सरकार लाई आफनो सरकारभनेर स्विकार गर्ने अवस्था भएन । किनकि नेपाली जनताले बिदेशी हस्तक्षेप बाट मुकित चाहेका थिए र आज पनि चाहन्छन तर नेपाली काङ्ग्रेसले आफू सत्तामा पुगन भातको सम्पूर्ण उपनिवश बादी नीति लाई स्विकार गरेको थियो आज पनि नेकाको चरित्रमा कुनै परिवर्त आएको छैन । यसको पछिल्लो उदाहरणका रूपमा एमसीसी काण्डलाई लिन सकिनछ । एमसीसी प्रकरणमा नेपाली काङ्ग्रेसका नेताहरू सर्बाङ्ग नाङ्गा भएकाछन । हुनत यस प्रसङ्गमा अफू लाई कम्युष्टिहुम भन्ने पनि त्यत्तिकै नङ्गिएकाछन । तर पनि नेपाली जनतले बुजन पर्ने कुरा केहो भने नेपालमा जति पटक राष्टघाती सन्धी संझौता भएका छन त्यति पटकनै सरकाको नेतृत्व नेपाली काङ्ग्रेस पर्टीले गरेकोछ । मनमा शङ्का हुन्छ कतै नेपाली काङ्ग्रेसको जन्म राष्टघात गर्ने उद्देश्यका लागी मात्रैत भएको होईन भनेर । नेपालमा संस्थागत भ्रष्टाचारको बिषयहोस या नीतिगत भ्रष्टाचारको शुवात, पुलिस प्रशासन लाई राजनीतिक करण गर्ने कुराहोस या राजनीतिक गुण्डा गर्दीकोको कुरा, सत्ता प्रप्तिका लागी बिदेशी सित आत्म समर्पण होस वा राष्टघाती सन्धी सबैको शुरुवात नेपाली काङ्ग्रेसल गरेकोहोर त्यसैको अनुशरण गर्दै सत्तामा पुगन अन्य सबै पार्टीहरूको नेतृत्वले पनि बिदेशीको दलाली गर्न थालेकोछ । नेपालका सबै पार्टीहरूका सत्तामा जसरी पनि पुगने एकसूत्रीयमुद्दा बाहेक अरु कुनै पनि मुद्दा देखिदैनन । अर्थिक, प्रशासनिक आदि अरु सबै मुद्दाहरू बिदेशीले बिभिन्न सहयोगका नाममा तय गरीदिन्छन र यिनीहरूले नेपालमा लागु गर्दछन । जो नेपालको आबश्यकता सित मेल खाँदैनन र असफल हुनछन । यस बारेमा अलि बिस्तृत अध्यन र नुसन्धान हुन जरुरीछ । यहाँत नेपालको राजनीचिक इतिहासको ओझेलमा परेको पाटो तर्फ ध्यानकर्षण मात्रै गर्ने प्रयास गरिएकोहो ।
इण्टर नेशनल पब्लिकेशनको अडिट गर्दा देखिएका समस्या लाई चीरफार गर्दा उक्त बिषयको बिबेचना भएकोहो । शुरुमा कपिलवस्तु बाट वारण्ट भएका साथीहरू पार्टीको केन्द्रीय कार्यलयमा आउँदा समस्य देखने नेताहरू पछि आएर केन्द्रीयकार्याय लाई कपिलवस्तुले पुराएको सहयोगका अँगाडी नतमस्तक हुँन पुगे । उता चित्रबहादुर केसीले पनि कपिलवस्तु पुगेर ममाथि लागेको आरोपको छानबिन गर्दा वास्तवमा त्यो आन्दोलनले नेकपा चौम लाई कपिलवस्तुमा मात्रै होईन रुपन्देहीमा समेत जनस्तर सम्म पु¥याएको थाहा पाए पछि गलत रिपोर्ट दिने आन्दोलन बाट भागेका हरू लाई कार्बाही गर्न पर्ने सुझाव केकामा दिने काम गरे । त्यती बेला कपिलवस्तुमा नेकपा चौम सित आबद्घ महिलाहरूले सिडीओ कार्यालयका अँगाडी धर्ना दिंदा भएको गीरफतारीले नेकपा चौम लाई कपिलवस्तुमा स्थापित गराउन ठूलो मदत मिल्यो ।
अडिटरको काम
मेघराज ज्ञवाली
संघर्ष नापे तौलेर हुँदो रहेनछ । कहीले कहींका संघर्षले नेतृत्वगर्ने ब्यक्ति लाई मात्रै नभै पुरै पार्टी संगठन लाई पनि तहसनहस पार्दो रहेछ र कहीले कहींको संघर्षले आफूले सोंचे भन्दा धेरै राम्रो परिणाम पनि ल्याएर पार्टी लाई आम जनताका माझमा लोकपृय बनाउदो रहेछ । संघर्षमय जीवनको लामो यात्रा बाट के ज्ञान भयो भने नेतृत्वगर्ने ब्यक्तिको नियत भने ठिक हुन पर्दो रहेछ । अन्यायमा परेकी किशोरीले न्याँय नपाएको मुद्दा शुरुमा नेकपा माले समर्थित महिलाले उठाएको भए पनि उनीहरू, आन्दोलमा जाँने बेलामा अलग भए । त्यसकारण नेकपा चौम र मालेले संयुक्तरूपमा गर्ने भनेर बनायेका आन्दोलनका कार्यक्रम चौमले मात्रै सञ्चालन गर्न पर्ने भयो । यस बारेमा नीर्णय गर्न नेकापा चौमको कपिलवस्तुको जिल्ला पार्टीको सचिवालयको बैठक बोलाईयो । संघर्षमा जाँन पर्ने भए पछि सचिवालयका केही साथीले बाहना बनाएर बैठकमा नआई संघर्ष बाट भागने काम गरे । सचिवालयको बैठकमा बहुमत सदस्य जूटेर संघर्ष गर्ने नीर्ण गरियो । त्यो आन्दोलका कारणले मुना समेत आधा दर्जन महिलाहरू पकडाउमा परे, मलाई पकडाउ गर्न वारण्ट काटियो । घरमा साना साना केटा केटी मात्रै । केही सयमत हाम्रो परिवारको कन्तविजोग भयो । त्यस्तो अवस्था आए पछि आन्दोल बाट भागेका सथीहरूले तुरुन्त जिल्ला पार्टीको बैठक बोलाएर, “हामीले आन्दोलन गर्ने अवस्था छैन भन्दा भन्दै, मेघराज कमरेडले जबरजस्ती अफना पदको दुरुपयोग गर्दै आन्दोलन गर्न दबाब दिदा जिल्लामा पर्टी लाई ठूलो घाटा भयो” भन्ने एउटा मात्रै निर्ण गरेर पार्टीको हेड क्वाटरमा पठाएछन ।
गोखपुरको गोरखनाथ मन्दिरको चारैतीर मुसलिमहरूको बाहुल्यभएका टोलहरू छन र ती टोलमा बस्नेमुसलमानहरू सबैका घरमा घरेलु कपडा बुन्ने तानभएका कारणले ती मोुहल्लाहरू लाई जुलाहा टोल या जूलाहा हरूको मोहल्ला पनि भन्ने गरिन्थ्यो । नेकपा चौमको केन्द्रीय कार्यालय तिनै जूलाहा वा बुनकर हरूको फोहोरो जमुनैबाग भन्ने मोहल्लामा थियो । पार्टीले इण्टरनेशनल पब्लिकेशन नामको एउटा ठूलो संस्था चलाएको थियो । इण्टरनेशनल पब्लिकेशनले विश्वनेपाली नाम गरेको हिन्दी पत्रिका प्रकाशन गर्नुका साथै लाखौका मार्कस बादी साहित्यको दोकान सञ्चालन गरेको थियो । नेपालका साथै पूर्वोत्तर भारतमा समेत मार्कबादी साहित्य प्रचार प्रसार गर्ने उद्देश्यले खोलिएको इण्टरनेशनल पब्लिकेशनमा सयौ पार्टी कार्य कर्ताले लगानी लगाएका थिए । शुरु शुरुमा नाफामा चलेके भए पनि पछि पछि इण्टर नेशनल पब्लिकेशनमा घाटाहुँन थालेका कारणले मलाई अडिट गर्न भनेर पार्टीले बोलाई रहेको थियो वारण्ट भए पछि म सोझै हेडक्वाटरमा गए । अडिट गर्न भन्दै । म गएको एकहप्ता भित्रै कपिलवस्तुुमा आन्दोलन गर्दा गिरफतार भएका महिलाहरू लाई छाडिदिएछ र कमला भुसाल र सवित्री गुरुङ्ग पनि गोरख पुर पुगे । त्यसको केही दिन पछि लुम्बिनी अञ्चलाधीशले हाम्रो राजकाज मुद्दा हराई दिए पछि अरु साथीहरू पुनराबेदनका लागी पोखरा तिर लागेछन तर देव राज पौडेल पुनराबेदन गर्ने तर्फ नलगेर गोरख पुर आई पुगे । मोहन बिक्रम सिंहको कार्य शैली मात्रै होइन रहन सहन बस उठ समेत रहस्यमय हुन्थ्यो । उनी बस्ने थाउका बारेमा उपल्ला तहका नेताहरू लाई पनि थाहा हुँदैन थियो । मोहन बिक्रम सिंह बस्नेठाउँका बारेमा कसै लाई थाह नभए पनि उनी खान भने हेडक्वाटरमा आउथे । हेडक्वाटरमा चित्रबहादुर केसी थिए र कार्यालय ब्यबस्थापन गर्ने भनेर एक जाना गोर्खा तीरका कदम भन्ने थिए । सायद उनीको नाम राजेन्द्र श्रेष्ठ थियो । एका तीर कपिलवस्तुका मान्छे एका एक हेडक्वाटरमा आएर भोरिनु आर्का तर्फ कपिलवस्तुको जिल्ला पार्टीले मेरा बिरुद्घ जिल्ल बिगारो भन्ने नीर्णय हेडक्वाटरमा पठाउने काम भए पछि चित्रबहादुर केसीले ममाथि गम्भीर आरोप लगाएर जिल्लामा बुजन जान पर्छ भन्न थाले । म बेफिक्री भएर पार्टीले दिएको जिम्मे बारी पुरा गर्न लागीरहें । किनकि मलाई पूर्ण बिश्वाँस थियो अन्यायमा परेकी किशोरी लाई न्याय दिलाउन आन्दोलन गर्नु कुनै गल्ती थिएन । तर पनि अन्तमा पार्टी हेडक्वाटरले चित्रबहादुर केसी लाई मेरा बिरुद्घ कपिलवस्तुको जिल्ला पाटीले लगाएको आरोेपको छाबिन गर्न कपिलवस्तु पठाउने भयो ।
कुनै पनि संघ संस्था, सरकार, परिवार यहाँसम्मकि ब्यक्तिगत जीवनको सफतलाका लागी अर्थिक पक्ष सबल हुँन अनिबार्य हुन्छ । आर्थिक पक्ष सबल हुँनु भनेको केबल धनसम्पत्ति धेरै हुँनु मात्रै होईन । आर्थिकपक्ष सबलहुँनु भनेको आफूसित भएको पूजिको राम्रो लेखाजोखा राखनुु,अनाबश्यक खर्च बाट बचनु आय ब्ययको बैज्ञानिक योजना बनाउनु पनि ज्यादै हत्वपूण पक्षहो सबल अर्थिक पक्षका लागी ।
मैलेत विद्यालयमा पनि लेखा पढाउने हुँदा मेरो अडिट सम्बन्धी ज्ञान ताजै थियो । पार्टी हेडक्वाटरको स्टाफ भएर बसेका कदम अर्थात राजेन्द्र श्रेष्ठले पनि एम कम सम्म पढेका रहेछन । त्यस कारण हामी दुबै जानाले इण्टरनेशनल पब्लिकेशनको अडिट गर्न थाल्यौं । इण्टरनेशनलपब्लिकेशनको नत खरिद पुस्तिकानै ब्यबस्थित थियो न बिक्री पुस्तिका । डे बुक पनि ब्यस्थित थिएन । सबै शेरहोल्डरहरूको नाम समेत उल्लेख थिएन । कस्को कति पैसा लगानी छ भन्ने समेतको लेखा ठिक थिएन । त्यस्कारण लगभग दुई महिना जति कडा मिहनेत गरेर हामीले सर्ब प्रथम इण्टर नेशनल पब्लिकेशनको हिसाब लाई दोहो लेखा प्रणली अनुसार तयार पा¥यौ । त्यस पछि मात्र लेखा परिक्ष्णको काम शुरु भयो । हुँदो केरहेछ भने पार्टीका प्रभाव शाली नेताहरू जिल्ला जिल्लामा पार्टीको काम गर्न जाँदा इण्टर नेशनल पबिलकेशनका बारेमा कुरा चलाउँदा, पाटर्लेी यति महत्व पूर्ण कामगर्दै रहेछ भन्दै आफनो गक्षेअनुसारको रकम इण्टर नेशनल पब्लिकेशनको शेयरमा लगानी गर्दा रहेछन र नेता लाई रकम दिएर पठाउँदा रहेछन समर्थक र कार्यकर्ताले । नेताहरूले शेयरको रकमलाई समेत लेवि जस्तै खर्च गरेर रकम बिनाको आमदानीको हिसाव पब्लिकेशनको खातामा आमदानी भनेर लेखाउँदा रहेछ । नेताहरूले संगठन गर्न जाँदा पबिलकेशन बाट पुस्तक उधारोमा लगनेर उठेको पैसा आफूले खर्च गर्नेै आफूले लगेकाकिताव नबिकेका जति स्थानीय पार्टी लाई दिएर छाडने गर्दा रहे छन । हिसाव छानबीन गर्दै जाँदा मोन बिक्रम लगाएतका केन्द्रीय नेताहरूले किताव लगेर पैसा नतिरेको लाखौ रकम हुँन आयो । ज जसका नाममा रकम बक्यौता देखियो उनीहरू लाई पब्लिकेशनको रकम चुक्ता गर्न पत्र दिंदा हामीले खाए मासेको होईन पार्टीको काममा खर्च भएको रकम हामीले काहाँ बाट तर्निे भनेर हिसाब मिलाउ भनेर रिसाउन थाले मसित । अन्तमा इण्टर नेशनल पब्लिकेश सित न कितावनै बचेका थिए न पैसा थियो । थियोत उसले अन्य पब्लिकेशन सित उधारो पुस्तक ल्याएको ऋण । अडिटको परिणाम हेरे पछि मोहन बिक्रम सिंहले पार्टीर क्रान्तिका लागी प्रकाशनको महत्व सम्झाँउदै पुनः पार्टीका कार्यकर्ता र समर्थक सित इण्टरनेशनल पब्लिकेशनका लागी शेयर रकम उठाउने योजना बनाए तर दोस्रो पटकको योजना सफल हुँन सकेन । पार्टी भित्रको बिबाद भूस भित्रको आगो जस्तै सल्कि सके थियो । मूल कुरा पार्टी प्रति आम कार्य कर्ता र समर्थकको अबिश्वास शुरु भएको थियो । शेयरको कुरात परै जाोस पार्टीको लेवि उठन पनि बन्द भएको थियो यसकारण अन्ततः इण्टर नेनल पब्लिकेशन चल्न सकेनर बन्द भयो ।
इण्टरनेशनल पब्लिकेशनको अडिट गर्दा जेजस्तो परिणाम देखियो त्यति बेला मैले त्यसको जिम्मेबार अल्पमत पक्षहो भन्ने बुजे तर २०४६ सालल पछिको राजनीतिक घटनाक्रम र कुनै पनि पार्टीको सरकार सफल नभएको देखदा, आज आएर नेपालमा किन कुनै पनि पार्टीको सरकार सफ हुँन सकेन भनेर सुक्ष्म अध्यन गर्न सम्बत् २०४० तिर फर्केर इण्टर नेशनल पब्लिकेशनको अडिटको परिणाम बाट शुरु गर्न थाले । मालेमा बादका ब्याख्याता विद्वानहरू, नयाँजाजनबादको सपना जनतामा बाँटनेहरू, राजनीति दर्शन र मार्कस वादी अर्थतन्त्रका बाचकहरू, यस सम्बन्धमा दर्जनो पुस्तक लेखनेहरूको वास्तविक क्षमता भनेको एउटा पब्लिेकेशन पनि सञ्चालन गर्न नसक्ने रहेछ । वास्तवमा इण्टर नेशनल पब्लिकेशन चल्न नसेको पार्टीका नेताहरूमा सञ्चालन गर्न सकने क्षमता नभएर रहेछ । यदि इण्टर नेशनल पब्लिकेशन लाई सफलता पूर्बक चलाउन सकेको भए बाम पन्थी साहित्यको नेपालमात प्रचार गर्न सजिलो हुन्थ्योनेै भारतको उत्रप्रदेशको पूर्ब उत्तरमा पनि त्यसको प्रभाव पर्ने थियो । जसरी इण्टर नेशनलको पब्लिकेशनको आर्थिक कारोबार लाई नेताहरूको अयोग्यता, असक्षमता र गैर जिम्मेबाराना पनले तहस नहस पारेको थियो त्यसरीनै त्यतिबेलाका कतिपय नेताहरूको समूह लाई समयचक्रले सत्तामा पुराए पछि देशको अर्थतन्त्र लाई समेत तहस नहस बनाए । यो भन्दा पछिाडी पुगेर नेपालको प्राजातान्त्रिक आन्दोलनको इतिहासको अध्यन गर्दा आन्दोलनको केबल एउटा पाटोको मात्रै बडाई चडाई प्रचार गरिएको पाईन्छ । त्योहो नेपाली काङ्ग्रेसले रााणाशासनका बिरुद्घ आन्दोलन गरेर नेपालमा प्रजातन्त्र ल्यायो । यही प्रचारका भरमा २००७ साल देखि २०७८ साल सम्मको शासन कालको गणना गर्नेहो भने नेपालमा कुनैन कुनै रूपमा धेरै समय ँ नेपाली काङ्ग्रेस सरकारमा महत्व पूर्ण भूमिकामाछ र सरकारमा हुँदा प्रत्यक पटक नेपाली काङ्ग्रेसले कुनैन कुनै राष्टघाती सन्धी संझौता गरेर नेपनलको राष्टीय स्वभिमानमा आँच पुराउने काम गरेकोछ भने नेपाल र नेपाली जनताका पक्षमा समझने लायक कुनै काम गर्न सकेको छैन । विश्वको प्रथम कोटीको नेताको गणनाा पर्ने विश्वेश्वर प्रसाद कोईराला जस्ता नेताले नेतृत्व गरेको र नेपालको प्रजातान्त्रिक आन्दोलनको नेतृत्व गरेको नेपाली काङ्ग्रेस जस्तो पार्टीले सत्तामा पुगने बित्तिकै कुनैन कुनै राष्टघाती संझौता गर्ने र नेपाली जनताको पक्षमा कुनै पनि राम्रो काम गर्न नसकनुका करण के केहुन यस बारेम सतही रूपमा नेपाली काङ्ग्रेसको बिरोध भए पनि गहीराईमा पुगेर इतिाहासको अध्यन गर्ने काम भएनकि ?
नेपाली काङ्ग्रेस लाई आर्को पाटो बाट बुजदा, नेपाली काङ्ग्रेस पार्टीका पहिलो पिडीका नेताहरूमा धेरै जसो राँणा शासनका अलि उपल्लातहका कर्मचारीका सन्तान थिए । संसारका अधिकांश राजतन्त्रको इतिहास सत्ताका लागी जाल झेल षडयन्त्र र आफनै बन्धुत्याको घीन लाग्दो जस्तै नेपालको पनिछ । कोत हत्या काण्ड, भण्डार खाल हत्याकाण्ड, अलौ हत्या काण्ड र पछिल्लो पटक भएको नारायण हिटी राजदरबार हत्याकाण्ड यसका उदाहरणहुन । राँणाहरू सन्की शासक थिए । सनकको भरमा नीणर्य गर्द थिए । सनकका भरमा आफना भाइ भारदारको हत्या गर्न पछि नपर्ने शासकले कर्मचारी लाई पनि शङ्काका भरमा दुख दिनु स्वभाबिकनै थियो र दिए पनि । राँणहरूले दुख दिएका र देश निकाला गरिदिएका कर्मचारीका सन्तानहरू भारत नीबार्सनमा बस्दा, भारतको स्वतन्त्रा संग्राममा भाग लिदा लिदै भारतका नेताहरूको सहयोग, समर्थन र नीर्देशनमा नेपालको राँणा शासन बिरोधी आनदोलन लाई संगठित गरे । अङ्ग्रेजको बैशाखीमा उभिएको नेपालको राँणा शासन अङ्ग्रेज भारत बाट जाँने बित्तिकै सजिलै सित ढल्यो र नेपाली काङ्ग्रेसमय भयो नेपाल । तर नेपाली काङ्ग्रेस आफना खुट्टामा उभिन सकेन भारत सरकारको बैशाखी टेकेर उभिदा नेकाको सरकार पटक पटक असफल हुँदै आयो । आज पनि नेपाली काङ्ग्रेस कुनैन कुनै बिदेशीको बैशाखी नटेकीकन उभिन सक्दैन । नेपाली काङ्ग्रेस जन्मदानै डूडो जन्मेका कारणले होला यो पार्टी आज पनि आफना खुट्टामा उभिन सकेको छैन ।
समस्याको बास्तबिक पहीचान गरेर समाधानका उपाए खोजेको भए बितेका सत्तरी बर्षमा नेपाल पनि बिकसित राष्ट हुनसक्ने थियो तर सत्ताका सञ्चालकहरूले समस्याको पहीचान नगरी समाधानको बाटो खोजदा नेपाल आज यो दैनीय अबस्थामा पुग्यो । सन् १८१६ को सुगौली सन्धी पशचात नेपालको मूलभूत समस्यानै राष्टीय स्वाधीनता, सर्बभौम सम्प्रभूताको रक्षा र बिदेशी हस्तक्षेपको अन्त गर्नु थिए र आज पनि ती समस्या ज्यौंका त्यौं छन । दोस्रोमा नेपालमा उपलबध प्राकृतिक साधन श्रोतको सदुपयोग गरेर देशमा अर्थिक सम्बृिृद्घ प्राप्त गरेर जनता लाई सुखी बनाउने थियो र अहीले पनि यो छ । तर नेपाली काङ्ग्रेसले नेपालका मूलभूत समस्या प्रति कुनै ध्यान नदिएर भारतका नेताहरूको इशारामा प्रजातन्त्रका नाम राँणा शासन हटाउने एक सूत्रीय नाराका साथ आन्दोलमा उत्रेर त्रीपक्षिय दिल्ली संझौता द्वारा नेपालको सत्तामा पुग्यो । नेपाली काङ्ग्रेस सत्तामा पुगे पनि नेपाली जनताले नेकाको सरकार लाई आफनो सरकारभनेर स्विकार गर्ने अवस्था भएन । किनकि नेपाली जनताले बिदेशी हस्तक्षेप बाट मुकित चाहेका थिए र आज पनि चाहन्छन तर नेपाली काङ्ग्रेसले आफू सत्तामा पुगन भातको सम्पूर्ण उपनिवश बादी नीति लाई स्विकार गरेको थियो आज पनि नेकाको चरित्रमा कुनै परिवर्त आएको छैन । यसको पछिल्लो उदाहरणका रूपमा एमसीसी काण्डलाई लिन सकिनछ । एमसीसी प्रकरणमा नेपाली काङ्ग्रेसका नेताहरू सर्बाङ्ग नाङ्गा भएकाछन । हुनत यस प्रसङ्गमा अफू लाई कम्युष्टिहुम भन्ने पनि त्यत्तिकै नङ्गिएकाछन । तर पनि नेपाली जनतले बुजन पर्ने कुरा केहो भने नेपालमा जति पटक राष्टघाती सन्धी संझौता भएका छन त्यति पटकनै सरकाको नेतृत्व नेपाली काङ्ग्रेस पर्टीले गरेकोछ । मनमा शङ्का हुन्छ कतै नेपाली काङ्ग्रेसको जन्म राष्टघात गर्ने उद्देश्यका लागी मात्रैत भएको होईन भनेर । नेपालमा संस्थागत भ्रष्टाचारको बिषयहोस या नीतिगत भ्रष्टाचारको शुवात, पुलिस प्रशासन लाई राजनीतिक करण गर्ने कुराहोस या राजनीतिक गुण्डा गर्दीकोको कुरा, सत्ता प्रप्तिका लागी बिदेशी सित आत्म समर्पण होस वा राष्टघाती सन्धी सबैको शुरुवात नेपाली काङ्ग्रेसल गरेकोहोर त्यसैको अनुशरण गर्दै सत्तामा पुगन अन्य सबै पार्टीहरूको नेतृत्वले पनि बिदेशीको दलाली गर्न थालेकोछ । नेपालका सबै पार्टीहरूका सत्तामा जसरी पनि पुगने एकसूत्रीयमुद्दा बाहेक अरु कुनै पनि मुद्दा देखिदैनन । अर्थिक, प्रशासनिक आदि अरु सबै मुद्दाहरू बिदेशीले बिभिन्न सहयोगका नाममा तय गरीदिन्छन र यिनीहरूले नेपालमा लागु गर्दछन । जो नेपालको आबश्यकता सित मेल खाँदैनन र असफल हुनछन । यस बारेमा अलि बिस्तृत अध्यन र नुसन्धान हुन जरुरीछ । यहाँत नेपालको राजनीचिक इतिहासको ओझेलमा परेको पाटो तर्फ ध्यानकर्षण मात्रै गर्ने प्रयास गरिएकोहो ।
इण्टर नेशनल पब्लिकेशनको अडिट गर्दा देखिएका समस्या लाई चीरफार गर्दा उक्त बिषयको बिबेचना भएकोहो । शुरुमा कपिलवस्तु बाट वारण्ट भएका साथीहरू पार्टीको केन्द्रीय कार्यलयमा आउँदा समस्य देखने नेताहरू पछि आएर केन्द्रीयकार्याय लाई कपिलवस्तुले पुराएको सहयोगका अँगाडी नतमस्तक हुँन पुगे । उता चित्रबहादुर केसीले पनि कपिलवस्तु पुगेर ममाथि लागेको आरोपको छानबिन गर्दा वास्तवमा त्यो आन्दोलनले नेकपा चौम लाई कपिलवस्तुमा मात्रै होईन रुपन्देहीमा समेत जनस्तर सम्म पु¥याएको थाहा पाए पछि गलत रिपोर्ट दिने आन्दोलन बाट भागेका हरू लाई कार्बाही गर्न पर्ने सुझाव केकामा दिने काम गरे । त्यती बेला कपिलवस्तुमा नेकपा चौम सित आबद्घ महिलाहरूले सिडीओ कार्यालयका अँगाडी धर्ना दिंदा भएको गीरफतारीले नेकपा चौम लाई कपिलवस्तुमा स्थापित गराउन ठूलो मदत मिल्यो ।
